شرایط استشهادیه اعسار از محکوم به

استشهادیه اعسار از محکوم به، سندی حیاتی است که به محکوم علیه کمک می کند تا عدم تمکن مالی خود را برای پرداخت یکجای بدهی به اثبات برساند. برای تنظیم و ارائه صحیح این سند، رعایت دقیق شرایط قانونی شهود و جزئیات محتوای استشهادیه الزامی است تا دادخواست اعسار مورد پذیرش قرار گیرد و از پیامدهای حقوقی نامطلوب جلوگیری شود.

در نظام حقوقی ایران، مواجهه با حکم قطعی پرداخت مالی، موسوم به محکوم به، برای بسیاری از افراد می تواند چالش برانگیز باشد. گاهی اوقات، شخص محکوم علیه به دلیل عدم برخورداری از تمکن مالی کافی، قادر به تأدیه یکجای بدهی خود نیست. در چنین شرایطی، قانون گذار راهکاری را تحت عنوان اعسار از محکوم به پیش بینی کرده است که به افراد معسر این امکان را می دهد تا با اثبات ناتوانی مالی خود، از مزایای قانونی نظیر تقسیط بدهی یا رفع منع قانونی حبس بهره مند شوند. یکی از مهم ترین مستندات برای اثبات اعسار، استشهادیه اعسار است. این سند نه تنها نشان دهنده وضعیت مالی فرد معسر است، بلکه گواهی از شهود مطلع را نیز در بر می گیرد که صحت ادعای اعسار را تأیید می کنند. آگاهی از تمامی ابعاد حقوقی، شرایط تنظیم و ارائه استشهادیه اعسار از محکوم به، از جمله شرایط شهود اعسار، نحوه شهادت، و جزئیات مندرج در متن استشهادیه، برای هر فردی که با این وضعیت روبروست یا قصد کمک به چنین افرادی را دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی تمامی این موارد می پردازد.

مبانی حقوقی اعسار و استشهادیه

پیش از ورود به جزئیات مربوط به شرایط استشهادیه اعسار از محکوم به، لازم است ابتدا درک روشنی از مفاهیم بنیادین اعسار و جایگاه قانونی استشهادیه در این فرآیند به دست آوریم. این مبانی، شالوده اصلی درک و اقدام صحیح در این زمینه را تشکیل می دهند.

اعسار چیست؟ تعریفی جامع و حقوقی

اعسار در اصطلاح حقوقی به معنای عدم دسترسی شخص به مال خود یا کافی نبودن اموال او برای پرداخت دیون و هزینه های دادرسی است. به عبارت دیگر، فرد معسر کسی است که دارایی هایش (به جز مستثنیات دین) برای پرداخت بدهی هایش کفایت نمی کند یا علی رغم داشتن مال، به دلیل موانع قانونی یا واقعی، قادر به دسترسی و استفاده از آن برای ادای دین خود نیست.

ماده ۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ۱۳۹۴، در تعریف اعسار بیان می دارد: معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد و یا اینکه اموال او تکافوی دیون را ننماید و یا اینکه به اموال خود دسترسی نداشته باشد.

تفاوت های مهمی میان انواع اعسار وجود دارد که شناخت آن ها برای طرح صحیح دادخواست ضروری است:

• اعسار از محکوم به: این نوع اعسار، موضوع اصلی این مقاله است و به وضعیتی اشاره دارد که فرد محکوم علیه، پس از صدور حکم قطعی قضایی مبنی بر پرداخت مبلغی مشخص (مانند مهریه، دیه، وجه چک، بدهی بانکی و سایر مطالبات قراردادی)، توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد. هدف از طرح این اعسار، معمولاً تقسیط بدهی یا جلوگیری از حبس است.
• اعسار از هزینه دادرسی: این نوع اعسار زمانی مطرح می شود که فردی قصد طرح دعوا در دادگاه را دارد اما توانایی پرداخت هزینه های دادرسی (مانند تمبر مالیاتی، هزینه کارشناسی و…) را ندارد. اثبات این اعسار به فرد امکان می دهد تا بدون پرداخت این هزینه ها، دعوای خود را اقامه کند.
• اعسار از مهریه: اگرچه اعسار از مهریه در واقع زیرمجموعه ای از اعسار از محکوم به محسوب می شود، اما به دلیل کثرت پرونده های مهریه و اهمیت خاص آن، گاهی به صورت جداگانه مورد اشاره قرار می گیرد. شرایط و مراحل اثبات اعسار از مهریه نیز عمدتاً مشابه اعسار از سایر محکوم به ها است.

پیامدهای حقوقی اثبات اعسار از محکوم به بسیار حائز اهمیت است. در صورت پذیرفته شدن دادخواست اعسار:

1. تقسیط دین: دادگاه می تواند حکم به تقسیط بدهی صادر کند، بدین معنا که فرد معسر می تواند بدهی خود را در اقساط مشخص و منطبق با توان مالی خود به بستانکار پرداخت نماید.
2. رفع منع قانونی حبس: در بسیاری از موارد، اثبات اعسار می تواند از حبس مدیون به دلیل عدم پرداخت بدهی جلوگیری کند یا منجر به آزادی وی از حبس شود.

مفهوم مستثنیات دین نیز در این زمینه نقش کلیدی دارد. بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مستثنیات دین اموالی هستند که برای ادامه زندگی آبرومندانه مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری تلقی می شوند و حتی در صورت اعسار، قابل توقیف و فروش نیستند. مصادیق آن شامل منزل مسکونی در شأن مدیون، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار و وسایل کار، مقداری از وجه نقد برای امرار معاش و … می شود.

ضرورت استشهادیه برای اثبات اعسار

پس از درک مفهوم اعسار، این سوال مطرح می شود که چگونه می توان آن را در دادگاه اثبات کرد؟ پاسخ این است که قانون گذار برای اثبات اعسار، ادله مشخصی را پیش بینی کرده است که استشهادیه اعسار یکی از مهم ترین و رایج ترین آن ها به شمار می رود.

ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تصریح می کند که مدعی اعسار باید فهرستی از کلیه اموال خود (منقول و غیرمنقول)، میزان وجوه نقدی، مطالبات و نقل و انتقالات اموال خود در یک سال قبل از تاریخ دادخواست اعسار را به دادگاه ارائه دهد. علاوه بر این، چنانچه اثبات اعسار از طریق شهادت شهود صورت گیرد، مدعی اعسار باید شهادت نامه کتبی حداقل دو نفر شاهد را که از وضعیت معیشت وی اطلاع کامل دارند ضمیمه دادخواست خود نماید.

این ماده به وضوح جایگاه قانونی و حیاتی استشهادیه را در کنار لیست اموال (ماده ۹ قانون مذکور) برای اثبات اعسار از محکوم به مشخص می سازد. در واقع، استشهادیه نه تنها یک سند رسمی است، بلکه منعکس کننده گواهی افرادی است که به طور مستقیم با وضعیت مالی خواهان آشنایی دارند.

در پرونده اعسار، استشهادیه در مقایسه با سایر ادله اثبات دعوا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در حالی که اسناد مالی و بانکی می توانند به اثبات وضعیت مالی کمک کنند، شهادت شهود به خصوص زمانی که فرد معسر فاقد دارایی های ثبت شده یا گردش مالی قابل توجه است، نقش تعیین کننده ای ایفا می کند. شهود با مشاهدات عینی و تجربه معاشرت با خواهان، اطلاعاتی را ارائه می دهند که قاضی را در تشخیص صحت ادعای اعسار یاری می رساند. این امر، استشهادیه را به ابزاری قدرتمند برای محکوم علیه تبدیل می کند تا ناتوانی خود را از پرداخت بدهی به صورت یکجا، به بهترین شکل ممکن به دادگاه عرضه نماید.

ارکان و محتوای استشهادیه اعسار از محکوم به

تنظیم صحیح استشهادیه اعسار از محکوم به نیازمند دقت فراوان در درج اطلاعات و رعایت ساختار قانونی است. محتوای این سند باید به گونه ای باشد که به طور کامل و شفاف، وضعیت مالی مدعی اعسار و آگاهی شهود از آن را به نمایش بگذارد. در این بخش، به جزئیات اطلاعات مورد نیاز از سوی خواهان و شهود می پردازیم.

اطلاعاتی که خواهان باید در استشهادیه ارائه دهد

بخش اول استشهادیه به درخواست و مشخصات مدعی اعسار اختصاص دارد. این بخش باید با نهایت دقت تکمیل شود تا جای هیچ گونه ابهامی باقی نماند:

1. مشخصات کامل و دقیق مدعی اعسار (خواهان): شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، تاریخ تولد، شغل و نشانی کامل پستی. این اطلاعات برای شناسایی دقیق خواهان و جلوگیری از هرگونه اشتباه در پرونده ضروری است.
2. مبلغ دقیق محکوم به و علت آن: خواهان باید به وضوح مبلغ محکوم به را به ریال ذکر کرده و علت محکومیت خود را شرح دهد. این شرح می تواند شامل شماره دادنامه، نام دادگاه صادرکننده حکم، و تاریخ صدور حکم باشد. (مثال: محکوم به پرداخت مبلغ X ریال بابت مهریه، موضوع دادنامه شماره Y صادره از شعبه Z دادگاه عمومی حقوقی شهر A).
3. تصریح به عدم تمکن مالی و عدم وجود اموال قابل دسترسی: این مهم ترین بخش از ادعای خواهان است. باید به صراحت ذکر شود که اینجانب به دلیل عدم تمکن مالی و نداشتن دارایی کافی به جز مستثنیات دین، قادر به پرداخت محکوم به مذکور به صورت یکجا نمی باشم. تاکید بر مستثنیات دین در این عبارت کلیدی است، زیرا نشان می دهد که خواهان اموال ضروری برای زندگی خود را از شمول توقیف خارج می داند.
4. درخواست صریح از شهود برای گواهی: خواهان باید از شهود درخواست کند تا با تکمیل بخش مربوط به خود، مراتب عدم تمکن مالی وی را تأیید و گواهی نمایند.

جزئیاتی که شهود در استشهادیه گواهی می کنند

بخش دوم و سوم استشهادیه به شهادت هر یک از شهود اختصاص دارد. شهود باید با ذکر مشخصات خود، به جزئیات مهمی در مورد وضعیت مالی خواهان گواهی دهند:

1. مشخصات کامل و دقیق شاهد: شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، شغل و نشانی کامل پستی.
2. وضعیت مالی مدعی اعسار: شهود باید در مورد شغل خواهان، نحوه امرار معاش قانونی و میزان تقریبی درآمد وی شهادت دهند. ارائه اطلاعات تا حد امکان دقیق، اعتبار شهادت را افزایش می دهد. (مثال: نامبرده شاغل به حرفه [نام شغل] می باشد و امرار معاش وی از طریق [شرح نحوه امرار معاش] صورت می گیرد و میزان درآمد تقریبی ماهانه وی مبلغ [مبلغ تقریبی] ریال است.)
3. عدم دارایی: شهود باید تصریح کنند که خواهان به جز مستثنیات دین، هیچ مال قابل دسترسی دیگری برای پرداخت بدهی خود ندارد. این جمله باید به وضوح و بدون ابهام در متن شهادت شهود درج شود.
4. نحوه آشنایی و منشاء اطلاعات شهود: شهود باید توضیح دهند که چگونه و از چه طریق (مدت و نوع معاشرت) از وضعیت مالی خواهان اطلاع کافی پیدا کرده اند. این بخش برای قاضی بسیار مهم است تا اطمینان حاصل کند که شهادت بر پایه آگاهی و شناخت کافی است، نه صرفاً حدس و گمان. (مثال: اینجانب از طریق [نسبت خویشاوندی/دوستی/همسایگی] و به واسطه [مدت زمان] معاشرت مستمر با نامبرده، از وضعیت معیشت و مالی ایشان اطلاع کامل دارم.)

اهمیت دقت در نگارش استشهادیه و پیامدهای آن

دقت در ذکر جزئیات و صراحت در بیان مطالب در استشهادیه اعسار از محکوم به از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. رویه قضایی و آرای صادره از دادگاه ها، بر لزوم درج اطلاعات کامل و دقیق تاکید دارند.

به عنوان مثال، در بسیاری از آرای دادگاه های تجدیدنظر استان ها، تصریح شده است که عدم ذکر مواردی چون شغل دقیق مدعی اعسار، نحوه امرار معاش قانونی وی، میزان درآمد، و نحوه آشنایی و منشاء اطلاعات شهود، می تواند منجر به رد دادخواست اعسار شود. دادگاه برای احراز اعسار، نیازمند اطلاعات روشن و غیرمبهم است. کلی گویی و ارائه اطلاعات ناقص نه تنها به نفع خواهان نیست، بلکه می تواند شبهه ایجاد کرده و قاضی را از پذیرش شهادت شهود منصرف سازد.

طبق رویه قضایی و آرای دادگاه های تجدیدنظر، از جمله یک رأی صادره از دادگاه تجدیدنظر استان تهران (مربوط به دادنامه مورخ ۱۳۹۴/۰۲/۲۸)، در صورتی که در استشهادیه اعسار، جزئیاتی نظیر شغل، نحوه امرار معاش، میزان درآمد مدعی اعسار، مبلغ دقیق محکوم به و نحوه آشنایی و منشاء اطلاعات شهود به صراحت قید نشود، امکان صدور قرار رد دعوای اعسار وجود دارد.

پیامدهای عدم ذکر جزئیات کافی می تواند بسیار جدی باشد. رد دادخواست اعسار به این معناست که فرد محکوم علیه، همچنان ملزم به پرداخت یکجای محکوم به خواهد بود و در صورت عدم توانایی، ممکن است با توقیف اموال (به جز مستثنیات دین) و یا حتی حبس مواجه شود. بنابراین، توصیه می شود که در تنظیم استشهادیه، با حساسیت و دقت عمل شود و تمامی جزئیات لازم به صورت روشن و صریح درج گردند.

شرایط قانونی شهود استشهادیه اعسار از محکوم به

مهم ترین رکن استشهادیه اعسار از محکوم به، شهودی هستند که به عدم تمکن مالی خواهان گواهی می دهند. شهادت این افراد زمانی معتبر است که دارای شرایط قانونی باشند. شناخت این شرایط برای خواهان و خود شهود ضروری است تا از رد شهادت و در نتیجه، رد دادخواست اعسار جلوگیری شود.

تعداد شهود لازم

بر اساس نص صریح قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، برای اثبات اعسار از محکوم به، حداقل دو نفر شاهد باید معرفی شوند. ماده ۸ این قانون بیان می دارد: مدعی اعسار مکلف است شهادت نامه کتبی حداقل دو نفر شاهد را که از وضعیت معیشت وی اطلاع کامل دارند، به دادخواست خود ضمیمه نماید. بنابراین، معرفی کمتر از دو شاهد یا عدم حضور آن ها در جلسه رسیدگی، می تواند به رد دادخواست اعسار منجر شود.

شرایط عمومی شهود (ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی)

علاوه بر تعداد، شهود باید دارای شرایط عمومی باشند که در ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی (بخش حدود و قصاص) به آن ها اشاره شده است. اگرچه این ماده به طور مستقیم در مورد شهادت در امور کیفری است، اما اصول آن در رویه قضایی برای شهادت در امور حقوقی نیز مورد استناد قرار می گیرد و به عنوان شرایط کلی و اساسی برای تمامی شهود در نظر گرفته می شود:

1. بلوغ: شاهد باید به سن قانونی بلوغ (۹ سال تمام قمری برای اناث و ۱۵ سال تمام قمری برای ذکور) رسیده باشد.
2. عقل: شاهد باید از سلامت روانی و عقل کامل برخوردار باشد و هنگام ادای شهادت، محجور یا فاقد اراده نباشد.
3. ایمان: شاهد باید مسلمان باشد. البته در خصوص غیرمسلمانان، تبصره ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی و ماده ۴۲ قانون آیین دادرسی مدنی، شهادت اقلیت های دینی شناخته شده در قانون اساسی را در صورتی که به دین خود سوگند یاد کنند و شهادتشان به نفع اهل دین خود باشد، پذیرفته است.
4. عدالت: این شرط به معنای عدم ارتکاب گناه کبیره و عدم اصرار بر گناهان صغیره است. احراز عدالت شاهد برای قاضی، معمولاً از طریق شهرت و سابقه نیک شاهد در محل زندگی و کار او صورت می گیرد. گواهی دو نفر از افراد عادل بر عدالت شاهد نیز می تواند به قاضی در احراز این شرط کمک کند.
5. طهارت مولد (حلال زادگی): شاهد باید حلال زاده باشد.
6. عدم ذینفع بودن در موضوع پرونده اعسار: شاهد نباید در نتیجه حکم دادگاه در پرونده اعسار، نفع مادی یا معنوی ببرد. این شرط برای تضمین بی طرفی شاهد ضروری است.
7. نداشتن خصومت با طرفین دعوا: شاهد نباید با هیچ یک از طرفین دعوا (مدعی اعسار یا طلبکار) دشمنی شخصی داشته باشد که این دشمنی موجب کینه و سوءنیت در شهادت شود. البته، اگر شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می شود.
8. عدم اشتغال به تکدی گری و ولگردی: شاهد نباید جزو افراد تکدی گر یا ولگرد باشد، زیرا این مشاغل معمولاً با اعتبار اجتماعی و صلاحیت شهادت در تعارض هستند.

شرایط اختصاصی شهود اعسار (ماده ۹ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی)

علاوه بر شرایط عمومی فوق، شهود اعسار از محکوم به باید دارای شرایط اختصاصی باشند که در ماده ۹ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به آن ها اشاره شده است:

1. داشتن اطلاع کافی و موثق از وضعیت معیشت، شغل و درآمد مدعی اعسار: این شرط به معنای آن است که شهود باید به دلیل معاشرت کافی و مستمر با مدعی اعسار، از جزئیات زندگی، نحوه امرار معاش و میزان درآمد وی آگاه باشند. عبارت معاشرت کافی یک اصطلاح کلیدی است که دلالت بر شناخت عمیق و غیرسطحی دارد. شهود باید بتوانند نحوه آشنایی و مدت زمان معاشرت خود را به گونه ای شرح دهند که قاضی قانع شود اطلاعات آن ها بر پایه حدس و گمان نیست.
2. تصریح بر آگاهی از عدم وجود مال قابل دسترس برای پرداخت دین، به جز مستثنیات دین: شهود باید در شهادت خود به وضوح بیان کنند که مدعی اعسار به جز اموالی که جزو مستثنیات دین محسوب می شوند، هیچ مال منقول یا غیرمنقول دیگری ندارد که بتواند با فروش یا واگذاری آن، دین خود را پرداخت نماید. این تاکید، عنصر اصلی در اثبات عدم تمکن مالی است.

اعتبار شهادت بستگان و خویشاوندان

یکی از سوالات رایج این است که آیا شهادت بستگان و خویشاوندان مدعی اعسار پذیرفته می شود؟ در پاسخ باید گفت بله، شهادت بستگان پذیرفته می شود، مشروط بر اینکه سایر شرایط قانونی شهادت (اعم از عمومی و اختصاصی) را دارا باشند. قانون صراحتاً شهادت خویشاوندان را ممنوع نکرده است. با این حال، باید توجه داشت که در چنین مواردی، قاضی ممکن است با وسواس بیشتری به احراز صحت شهادت و عدم وجود هرگونه جانبداری یا خصومت احتمالی بپردازد. تاکید قاضی بر احراز دقیق شرایط عدالت، عدم ذینفع بودن و اطمینان از صحت اطلاعات ارائه شده توسط شاهد، در این موارد پررنگ تر خواهد بود. بنابراین، حتی اگر شاهد از بستگان نزدیک باشد، مادامی که شرایط قانونی را احراز کند و قاضی نیز از صداقت و آگاهی او مطمئن شود، شهادتش مورد قبول واقع خواهد شد.

نقش قاضی در احراز شرایط شهود

در نهایت، این قاضی دادگاه است که وظیفه اصلی احراز تمامی شرایط شهود و اعتبار محتوای شهادت آن ها را بر عهده دارد. قاضی با طرح سوالات دقیق از شهود، بررسی تناقضات احتمالی در اظهارات، و تطبیق گفته های شهود با سایر مدارک و شواهد موجود در پرونده، سعی در رسیدن به اطمینان در مورد صحت ادعای اعسار دارد. اگر قاضی از شرایط شهود و محتوای شهادت آن ها قانع نشود، حتی اگر استشهادیه به ظاهر صحیح تنظیم شده باشد، می تواند شهادت را نپذیرفته و در نهایت، حکم به رد دادخواست اعسار دهد. این امر نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد صلاحیت و آگاهی شهود و صراحت و صداقت آن ها در ادای شهادت است.

فرآیند عملی و نکات حقوقی شهادت شهود در دادگاه

پس از آشنایی با شرایط استشهادیه اعسار از محکوم به و ویژگی های شهود، نوبت به بررسی فرآیند عملی و نکات حقوقی مربوط به ارائه و شهادت شهود در دادگاه می رسد. رعایت این نکات، شانس موفقیت در پرونده اعسار را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

نحوه تنظیم و تکمیل استشهادیه

استشهادیه اعسار می تواند به صورت دست نویس یا چاپی تنظیم شود. مهم ترین نکته، خوانایی و وضوح کامل متن است. هرگونه خط خوردگی یا ابهام می تواند به ضرر خواهان تمام شود.

1. فرمت: ترجیحاً از فرم های چاپی استاندارد استفاده شود. اگر دست نویس است، باید با خط خوانا و بدون قلم خوردگی نوشته شود.
2. امضا و اثر انگشت: خواهان (مدعی اعسار) و هر دو شاهد باید متن استشهادیه را مطالعه کرده، با آگاهی کامل امضا نمایند و اثر انگشت خود را نیز ذیل آن درج کنند. درج تاریخ در کنار امضا نیز توصیه می شود.
3. صحت اطلاعات: اطمینان حاصل شود که تمامی مشخصات و اطلاعات مربوط به خواهان و شهود، کاملاً صحیح و منطبق با مدارک شناسایی آن ها است.

ارائه استشهادیه به دادگاه

پس از تنظیم و تکمیل استشهادیه اعسار، مرحله بعدی، ارائه آن به دادگاه است:

1. ضمیمه کردن به دادخواست اعسار: استشهادیه باید به همراه سایر مدارک و مستندات، به عنوان یکی از ضمائم اصلی، به دادخواست اعسار پیوست شود.
2. مسئولیت خواهان در معرفی شهود: مدعی اعسار مسئول معرفی و فراهم آوردن حضور شهود خود در جلسه دادگاه است. این به معنای آن است که دادگاه به صورت خودکار شهود را احضار نمی کند و خواهان باید هماهنگی های لازم را انجام دهد.

حضور شهود در جلسه دادگاه و ادای شهادت

حضور فیزیکی شهود در جلسه دادگاه و ادای شهادت شفاهی آن ها، از اهمیت بالایی برخوردار است. شهود صرفاً با امضای یک برگه، وظیفه خود را انجام نمی دهند، بلکه باید در محضر قاضی حاضر شده و به سوالات پاسخ دهند:

1. اهمیت حضور فیزیکی: قاضی باید به صورت مستقیم از شهود سوال پرسیده و از صحت و اعتبار شهادت آن ها اطمینان حاصل کند. عدم حضور شهود، حتی با وجود استشهادیه کتبی، معمولاً به رد دادخواست اعسار منجر می شود.
2. نمونه سوالاتی که قاضی ممکن است از شهود بپرسد:
   • نام و نام خانوادگی، نسبت با خواهان (مدعی اعسار) چیست؟
   • چگونه با خواهان آشنا شدید و مدت آشنایی شما چقدر است؟
   • شغل خواهان چیست و از چه طریقی امرار معاش می کند؟
   • میزان درآمد ماهانه خواهان چقدر است (به صورت تقریبی)؟
   • آیا از اموال و دارایی های خواهان اطلاعی دارید؟ آیا به جز مستثنیات دین، مال دیگری دارد؟
   • آیا در این پرونده ذینفع هستید؟ آیا با طرف مقابل (طلبکار) خصومتی دارید؟
   • چرا فکر می کنید خواهان توانایی پرداخت یکجای بدهی را ندارد؟
3. نحوه پاسخگویی شهود:
   • صداقت: شهود باید با صداقت کامل به سوالات پاسخ دهند. هرگونه اظهار کذب می تواند برای آن ها مسئولیت قانونی (شهادت دروغ) در پی داشته باشد.
   • صراحت: پاسخ ها باید روشن، واضح و بدون ابهام باشند. کلی گویی یا طفره رفتن از پاسخ، می تواند به قاضی این گمان را بدهد که شهود از وضعیت مالی خواهان اطلاع کافی ندارند.
   • تاکید بر جزئیات: شهود باید با استفاده از جزئیاتی که در استشهادیه اعسار خود ذکر کرده اند، توضیحات خود را تقویت کنند. این جزئیات شامل نحوه معاشرت، مدت آشنایی، و مشاهدات عینی آن ها از وضعیت زندگی خواهان است.

امکان جرح شهود توسط طرف مقابل (طلبکار)

در جریان رسیدگی به پرونده اعسار، طلبکار حق دارد که شهود معرفی شده توسط مدعی اعسار را جرح نماید.

1. مفهوم جرح شهود: جرح شهود به معنای اعتراض به شرایط قانونی شهود است. طلبکار می تواند با ارائه دلیل و مدرک، ادعا کند که شاهد معرفی شده فاقد یکی از شرایط قانونی شهادت (مانند عدالت، عدم ذینفع بودن، عدم اطلاع کافی و …) است.
2. دلایل رایج جرح شهود:
   • عدم رعایت شرایط عمومی شهادت (مانند عدم عدالت یا بلوغ).
   • وجود ذینفعی آشکار شاهد در موضوع پرونده اعسار.
   • داشتن خصومت با مدعی اعسار (اگر شهادت به نفع خصم باشد).
   • عدم اطلاع کافی و موثق شاهد از وضعیت مالی مدعی اعسار (عدم معاشرت کافی).
   • تناقض فاحش در اظهارات شهود در دادگاه یا با متن استشهادیه.
3. وظیفه خواهان در دفاع از شهود خود: مدعی اعسار باید در صورت جرح شهود توسط طلبکار، از شهود خود دفاع کند. این دفاع می تواند با ارائه مدارک یا توضیحات بیشتر در خصوص شرایط و اعتبار شهود صورت گیرد. قاضی پس از شنیدن اظهارات طرفین و بررسی دلایل جرح، در مورد پذیرش یا عدم پذیرش شهادت شهود تصمیم گیری خواهد کرد.

نمونه متن کامل استشهادیه اعسار از محکوم به

در این بخش، یک نمونه متن کامل از استشهادیه اعسار از محکوم به به همراه توضیحات تفصیلی برای هر بخش ارائه می شود تا به درک بهتر چگونگی تنظیم این سند کمک کند. این نمونه، تمامی جزئیات لازم را که پیش تر به آن ها اشاره شد، در بر می گیرد.

باسمه تعالی

تاریخ: ……………………….

بخش اول: درخواست خواهان (مدعی اعسار)

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] صادره از [محل صدور شناسنامه] و شماره ملی [کد ملی]، متولد [تاریخ تولد]، شاغل به حرفه [شغل دقیق و نحوه امرار معاش قانونی] به نشانی [نشانی کامل پستی و شماره تماس]،

احتراماً به استحضار می رساند:

اینجانب به موجب دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه، مثلاً: عمومی حقوقی] شهر [نام شهر]، تاریخ [تاریخ صدور دادنامه]، محکوم به پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به به عدد و حروف] ریال بابت [علت محکومیت، مثلاً: مهریه/ وجه چک/ خسارت/ بدهی بانکی و…] در حق آقای/خانم [نام و نام خانوادگی محکوم له] گردیده ام.

به دلیل عدم تمکن مالی و نداشتن دارایی کافی (به جز مستثنیات دین)، قادر به تأدیه محکوم به مذکور به صورت یکجا نمی باشم و تقاضای اعسار از پرداخت یکجای آن و تقسیط دین را دارم. لذا، از سروران گرامی ذیل، که از وضعیت معیشت و مالی اینجانب اطلاع کامل و موثق دارند، استدعا دارم مراتب عدم تمکن مالی اینجانب را با تکمیل فرم ذیل گواهی و امضا نمایند.

امضای خواهان اعسار: [محل امضا]

اثر انگشت خواهان اعسار: [محل اثر انگشت]

بخش دوم: گواهی شاهد اول

اینجانب [نام و نام خانوادگی شاهد اول] فرزند [نام پدر شاهد] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه شاهد] صادره از [محل صدور شناسنامه شاهد] و شماره ملی [کد ملی شاهد]، متولد [تاریخ تولد شاهد]، شاغل به حرفه [شغل دقیق شاهد] به نشانی [نشانی کامل پستی و شماره تماس شاهد]،

با التزام به راستگویی و در نظر گرفتن خداوند متعال، گواهی می دهم:

اینجانب از طریق [نحوه آشنایی، مثلاً: همسایگی/دوستی دیرینه/نسبت خویشاوندی] و به واسطه [مدت زمان، مثلاً: ده سال] معاشرت مستمر و نزدیک با خواهان محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان]، از وضعیت معیشت، نحوه قانونی امرار معاش و میزان درآمد وی اطلاع کافی و موثق دارم.

نامبرده شاغل به حرفه [تکرار شغل خواهان] می باشد و امرار معاش ایشان عمدتاً از طریق [شرح دقیق تر نحوه امرار معاش، مثلاً: کارگری روزمزد/کارمندی با حقوق ثابت پایین/کشاورزی در مقیاس کوچک و …] صورت می گیرد. میزان درآمد تقریبی ماهانه وی در حال حاضر مبلغ [مبلغ تقریبی درآمد به عدد و حروف] ریال است که به سختی کفاف هزینه های زندگی متعارف وی و خانواده اش را می دهد.

اینجانب با آگاهی کامل از وضعیت مالی خواهان، شهادت می دهم که ایشان به جز مستثنیات دین (مانند منزل مسکونی در حد شأن و اثاثیه ضروری زندگی)، هیچ مال منقول یا غیرمنقول قابل دسترسی دیگری برای پرداخت محکوم به مذکور به صورت یکجا ندارد و واقعاً معسر می باشد.

امضای گواه اول: [محل امضا]

اثر انگشت گواه اول: [محل اثر انگشت]

بخش سوم: گواهی شاهد دوم

اینجانب [نام و نام خانوادگی شاهد دوم] فرزند [نام پدر شاهد] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه شاهد] صادره از [محل صدور شناسنامه شاهد] و شماره ملی [کد ملی شاهد]، متولد [تاریخ تولد شاهد]، شاغل به حرفه [شغل دقیق شاهد] به نشانی [نشانی کامل پستی و شماره تماس شاهد]،

با التزام به راستگویی و در نظر گرفتن خداوند متعال، گواهی می دهم:

اینجانب از طریق [نحوه آشنایی، مثلاً: همکار/ همسایه/ دوست خانوادگی] و به واسطه [مدت زمان، مثلاً: پانزده سال] معاشرت نزدیک و اطلاع از امور زندگی خواهان محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان]، از وضعیت معیشت و مالی ایشان کاملاً مطلع هستم.

نامبرده دارای شغل [تکرار شغل خواهان] است و معیشت وی از طریق [توضیح مختصر نحوه امرار معاش] تأمین می گردد. با توجه به شناختی که از ایشان دارم، درآمد تقریبی ماهانه وی در حدود مبلغ [مبلغ تقریبی درآمد به عدد و حروف] ریال تخمین زده می شود و ایشان با مشکلات مالی فراوانی روبرو هستند.

به اطلاع دادگاه محترم می رساند که خواهان، به جز مستثنیات دین و مایحتاج ضروری زندگی، هیچ مال منقول یا غیرمنقول دیگری ندارد که بتواند از طریق آن، مبلغ محکوم به را به صورت یکجا پرداخت نماید.

امضای گواه دوم: [محل امضا]

اثر انگشت گواه دوم: [محل اثر انگشت]

نکات مهم در تکمیل نمونه:

• خوانایی: حتماً از خط خوانا و بدون ابهام استفاده شود.
• خط خوردگی: از هرگونه خط خوردگی یا لاک گرفتگی خودداری شود.
• تاریخ: درج تاریخ دقیق تکمیل استشهادیه در ابتدای سند ضروری است.
• امضا و اثر انگشت: تأکید می شود که امضا و اثر انگشت خواهان و هر دو شاهد، در محل های مشخص شده، الزامی است.
• مشخصات دقیق: تمامی مشخصات فردی (نام، نام خانوادگی، کد ملی، شماره شناسنامه و نشانی) باید کاملاً صحیح و مطابق با مدارک شناسایی باشد.

اشتباهات رایج و پیامدهای حقوقی در پرونده اعسار

با وجود راهنمایی های قانونی، بسیاری از افراد در تنظیم استشهادیه اعسار از محکوم به و فرآیند اثبات اعسار دچار اشتباهاتی می شوند که پیامدهای حقوقی جدی، از جمله رد دادخواست، در پی دارد. شناخت این اشتباهات می تواند به خواهان کمک کند تا از آن ها اجتناب نماید.

عدم ذکر دقیق شغل و درآمد

یکی از رایج ترین اشتباهات، کلی گویی یا عدم ذکر دقیق شغل و درآمد مدعی اعسار در استشهادیه است. شهود و خواهان باید به صورت شفاف و تا حد امکان با جزئیات، شغل، نحوه امرار معاش و میزان تقریبی درآمد را ذکر کنند. صرف گفتن بیکار است یا درآمد کمی دارد، بدون ارائه توضیحات قانع کننده از نحوه گذران زندگی، از نظر دادگاه کافی نیست و می تواند به عدم پذیرش شهادت و رد دادخواست منجر شود. دادگاه نیاز به تصویر روشنی از وضعیت مالی خواهان دارد.

معرفی شهود فاقد شرایط قانونی

همانطور که پیش تر ذکر شد، شهود باید دارای شرایط عمومی (بلوغ، عقل، ایمان، عدالت، طهارت مولد، عدم ذینفع بودن، نداشتن خصومت و …) و شرایط اختصاصی (اطلاع کافی از وضعیت مالی و عدم وجود مال قابل دسترس) باشند. معرفی شهودی که فاقد این شرایط هستند (مانند شاهد صغیر، مجنون، یا شاهد دارای سابقه کیفری که موجب خدشه در عدالت وی شده است)، یا شهودی که به دلیل عدم معاشرت کافی، اطلاع موثقی از وضعیت مالی خواهان ندارند، منجر به جرح شهادت آن ها توسط طرف مقابل یا عدم پذیرش خودکار آن ها توسط قاضی می شود.

عدم حضور شهود در دادگاه

تکمیل و امضای استشهادیه اعسار به تنهایی کافی نیست. شهود باید در جلسه رسیدگی دادگاه حاضر شده و به صورت شفاهی شهادت خود را ادا نموده و به سوالات قاضی پاسخ دهند. عدم حضور شهود، حتی اگر استشهادیه کتبی ارائه شده باشد، معمولاً به معنای بی اثر بودن شهادت آن ها و در نتیجه، رد دادخواست اعسار تلقی می گردد. مسئولیت حضور شهود بر عهده مدعی اعسار است.

شهادت غیرمستقیم یا کلی گویی شهود

شهادت باید مستقیم و مبتنی بر اطلاعات شخصی و مشاهدات عینی باشد. شهادت از قول دیگران (شهادت سماعی) در خصوص وضعیت مالی، معمولاً پذیرفته نیست. همچنین، کلی گویی شهود و عدم ارائه جزئیات مشخص در مورد شغل، درآمد و دارایی های خواهان، می تواند اعتبار شهادت را خدشه دار کند. شهود باید بتوانند نحوه آشنایی خود با خواهان و منشاء اطلاعاتشان را به وضوح بیان کنند تا قاضی از میزان آگاهی آن ها مطمئن شود.

تناقض در اظهارات شهود

اگر اظهارات شهود در دادگاه با یکدیگر، یا با متن استشهادیه کتبی، یا حتی با سایر مدارک و مستندات پرونده تناقض داشته باشد، قاضی در صحت و اعتبار شهادت آن ها تردید خواهد کرد. این تناقضات می تواند منجر به رد شهادت شود. لذا هماهنگی و اطمینان از صحت و یکپارچگی اطلاعات ارائه شده توسط هر دو شاهد بسیار مهم است.

مصادیق رویه قضایی برای رد دادخواست اعسار به دلیل اشکال در استشهادیه

رویه قضایی دادگاه های ایران، تأکید ویژه ای بر رعایت دقیق شرایط استشهادیه اعسار از محکوم به دارد. بسیاری از آرای صادره از دادگاه های تجدیدنظر، دادخواست های اعساری را که به دلیل اشکال در استشهادیه یا شرایط شهود رد شده اند، تأیید کرده اند.

برای مثال، رأی دادگاه تجدیدنظر استان تهران در خصوص دادنامه شماره ۱۸۱۴ صادره از شعبه ۲۷۵ دادگاه عمومی تهران، به صراحت بیان می دارد که عدم قید دقیق محکوم به و ممر درآمد متقاضی اعسار در متن استشهادیه، منجر به صدور قرار رد دادخواست اعسار خواهد شد. این نمونه، اهمیت دقت در جزئیات نگارش را برجسته می کند.

اشتباهات فوق، نشان می دهد که تنظیم و ارائه استشهادیه اعسار فراتر از یک فرمالیته اداری است و نیازمند درک عمیق از الزامات قانونی و رویه قضایی می باشد. توجه به این نکات می تواند به محکوم علیه کمک کند تا با اطمینان بیشتری، فرآیند اثبات اعسار خود را طی کرده و از حقوق قانونی اش بهره مند شود.

سوالات متداول درباره استشهادیه اعسار

استشهادیه اعسار حتماً باید دست نویس باشد؟

خیر، استشهادیه اعسار می تواند هم به صورت دست نویس و هم چاپی باشد. مهم این است که متن آن کاملاً خوانا، بدون خط خوردگی و شامل تمامی اطلاعات و جزئیات مورد نیاز قانونی باشد. امضا و اثر انگشت خواهان و شهود در هر دو حالت الزامی است.

آیا می توان شهود را بعد از تقدیم دادخواست تغییر داد؟

بله، در صورتی که شهود معرفی شده در استشهادیه نتوانند در دادگاه حاضر شوند یا به هر دلیلی قاضی شهادت آن ها را نپذیرد، مدعی اعسار می تواند با معرفی شهود جدید و تکمیل استشهادیه جدید (یا اصلاح آن)، از دادگاه درخواست کند تا شهود جایگزین مورد بررسی قرار گیرند. این امر باید پیش از اتمام مهلت های قانونی و با اجازه دادگاه صورت گیرد.

اگر شهود در دادگاه حاضر نشوند، چه اتفاقی می افتد؟

عدم حضور شهود در جلسه دادگاه، علی رغم تکمیل استشهادیه کتبی، معمولاً به رد دادخواست اعسار منجر می شود. قاضی برای احراز اعسار نیاز به شهادت شفاهی و پاسخگویی مستقیم شهود به سوالات دارد. مسئولیت فراهم آوردن حضور شهود بر عهده مدعی اعسار است.

مدت زمان رسیدگی به پرونده اعسار چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده اعسار بسته به عوامل مختلفی از جمله حجم کاری دادگاه، تکمیل بودن مدارک، حضور به موقع شهود، و پیچیدگی های پرونده متفاوت است. اما به طور کلی، پس از تقدیم دادخواست و تشکیل جلسه رسیدگی، معمولاً در بازه زمانی چند هفته تا چند ماه حکم صادر می شود.

آیا اعسار از هزینه دادرسی هم به همین شکل است؟

اصول و شرایط شهود اعسار در اعسار از هزینه دادرسی نیز مشابه اعسار از محکوم به است. در هر دو مورد، مدعی اعسار باید دادخواست خود را به همراه استشهادیه شهود ارائه دهد و شهود نیز باید در دادگاه حاضر شده و شهادت دهند. تفاوت اصلی در موضوع اعسار (هزینه دادرسی در مقابل مبلغ محکوم به) است.

اگر اعسار رد شود، چه عواقبی دارد؟

در صورت رد دادخواست اعسار، مدعی اعسار همچنان ملزم به پرداخت یکجای مبلغ محکوم به خواهد بود. اگر نتواند مبلغ را پرداخت کند، ممکن است با توقیف و فروش اموالش (به جز مستثنیات دین) و یا درخواست جلب و حبس از سوی طلبکار مواجه شود.

آیا برای اعسار از پرداخت مهریه هم به استشهادیه نیاز است؟

بله، اعسار از پرداخت مهریه نیز یکی از انواع اعسار از محکوم به محسوب می شود و برای اثبات آن، ارائه استشهادیه اعسار به همراه شهادت شهود در دادگاه، مطابق با تمامی شرایط و ضوابطی که در این مقاله بیان شد، ضروری است.

نتیجه گیری

شرایط استشهادیه اعسار از محکوم به، ستون فقرات اثبات ناتوانی مالی در نظام قضایی است. این سند، بیش از یک فرم ساده اداری، تجلی بخش گواهی جمعی از افرادی است که با آگاهی کامل و از سر صداقت، وضعیت معیشتی یک فرد را تأیید می کنند. همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، تنظیم دقیق استشهادیه، ذکر جزئیات شفاف و واضح از وضعیت مالی خواهان، و از همه مهم تر، معرفی شهودی که واجد تمامی شرایط عمومی و اختصاصی قانونی باشند، عوامل کلیدی در پذیرش دادخواست اعسار محسوب می شوند.

پیامدهای حقوقی ناشی از عدم رعایت این اصول، می تواند برای محکوم علیه بسیار سنگین باشد و منجر به رد دادخواست و تحمیل مجدد فشار پرداخت یکجای بدهی شود. بنابراین، هر فردی که در موقعیت اعسار قرار می گیرد، باید با نهایت دقت و توجه به جزئیات قانونی، نسبت به تهیه و ارائه استشهادیه و حضور شهود اقدام کند. در این مسیر پر پیچ و خم حقوقی، مشورت با یک وکیل متخصص و باتجربه در امور اعسار، نه تنها می تواند راهگشا باشد، بلکه شانس موفقیت در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. این گام، سرمایه گذاری برای دستیابی به عدالت و آرامش خاطر در مواجهه با مشکلات مالی است.