شکایت عدم ثبت چک

شکایت عدم ثبت چک صیادی به معنای باطل بودن سند نیست، بلکه ماهیت آن را از یک سند تجاری با مزایای خاص به یک سند عادی مدنی تغییر می دهد. این وضعیت ایجاب می کند که دارنده چک برای وصول وجه خود، به جای رویه های معمول و سریع، از طریق طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه در مراجع قضایی اقدام کند. عدم ثبت در سامانه صیاد، چک را از امتیازات مهمی مانند امکان شکایت کیفری، درخواست اجرای ثبت و مسئولیت تضامنی ظهرنویسان محروم می سازد و مسیر حقوقی متفاوتی را پیش رو می گذارد.

با تصویب قانون جدید صدور چک و راه اندازی سامانه صیاد، تحولات چشمگیری در نظام مبادلات مالی کشور رخ داده است. این تغییرات با هدف افزایش شفافیت، کاهش آمار چک های برگشتی و اعتمادسازی در معاملات، الزامات جدیدی را برای صادرکنندگان و دریافت کنندگان چک ایجاد کرده است. یکی از مهم ترین این الزامات، ثبت مشخصات چک صیادی در سامانه صیاد توسط صادرکننده و تأیید آن توسط دریافت کننده است. با این حال، در برخی موارد، به دلایل مختلفی همچون ناآگاهی یا سهل انگاری، این فرآیند ثبت انجام نمی شود که چالش های حقوقی متعددی را برای دارنده چک به همراه دارد. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی ابعاد حقوقی، پیامدها، راهکارهای پیشگیرانه و مراحل گام به گام شکایت عدم ثبت چک صیادی می پردازد تا دارندگان این اسناد بتوانند با آگاهی کامل، نسبت به احقاق حقوق خود اقدام نمایند.

ماهیت چک صیادی و الزامات ثبت در سامانه

چک صیادی، که با اصلاحات قانون صدور چک در سال ۱۳۹۷ و تغییرات پسین آن معرفی شد، نمادی از تحول در نظام پرداخت کشور است. این چک ها که با رنگ بنفش و شناسه یکتای ۱۶ رقمی قابل شناسایی هستند، بر خلاف چک های قدیمی، دارای یک عبارت تاکیدی مهم می باشند: «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است.» هدف اصلی از ایجاد این سامانه و الزامات جدید، افزایش امنیت مبادلات، جلوگیری از جعل و سوءاستفاده، و کاهش چشمگیر آمار چک های برگشتی است که سال ها به معضلی جدی در اقتصاد ایران تبدیل شده بود. از این رو، آگاهی از سازوکار و ماهیت این چک ها برای هر فردی که با اسناد تجاری سروکار دارد، حیاتی است.

چک صیادی: تحول در نظام پرداخت کشور

معرفی چک صیادی با هدف ساماندهی بازار چک، کنترل اعتبار صادرکنندگان و افزایش شفافیت مالی صورت گرفت. پیش از این، صدور چک بدون پشتوانه کافی، به سادگی انجام می شد و منجر به انباشت حجم عظیمی از چک های برگشتی و پرونده های قضایی می گردید. قانون جدید با متمرکز کردن فرآیند صدور دسته چک و ثبت اطلاعات آن در یک سامانه یکپارچه (سامانه صیاد)، به دنبال رفع این مشکلات است. از جمله اهداف کلیدی این قانون می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش آمار چک های برگشتی با اعتبار سنجی دقیق صادرکنندگان.
• جلوگیری از جعل و پولشویی از طریق شناسنامه دار کردن هر برگه چک.
• افزایش اعتبار و اعتماد به این سند تجاری در معاملات.
• امکان استعلام وضعیت اعتباری صادرکننده برای دریافت کنندگان.

سامانه صیاد: فرآیند ثبت، تأیید و نقش طرفین

سامانه صیاد بستری الکترونیکی است که تمامی مراحل صدور، دریافت، انتقال و تسویه چک های جدید را تحت پوشش قرار می دهد. در این فرآیند، سه طرف اصلی نقش دارند:

1. صادرکننده چک: موظف است پس از تکمیل اطلاعات برگه چک (شامل مبلغ، تاریخ، نام دریافت کننده)، مشخصات کامل چک را در سامانه صیاد ثبت کند. این ثبت می تواند از طریق اپلیکیشن های موبایلی بانکی، اینترنت بانک یا شعب بانک انجام شود.
2. دریافت کننده چک: پس از دریافت برگه چک، باید با مراجعه به سامانه صیاد (از طریق روش های مشابه صادرکننده)، اطلاعات ثبت شده توسط صادرکننده را استعلام و تأیید کند. عدم تأیید توسط دریافت کننده به منزله عدم ثبت است.
3. بانک ها: وظیفه دارند صرفاً به چک هایی که در سامانه صیاد به درستی ثبت و تأیید شده اند، وجه پرداخت کنند و در صورت عدم ثبت، از پرداخت خودداری نمایند.

این سازوکار جدید، یک لایه حفاظتی مضاعف برای طرفین معامله ایجاد می کند و مسئولیت پذیری بیشتری را در استفاده از چک به ارمغان می آورد.

تمایز بنیادین: چک صیادی ثبت شده در برابر سند عادی

تفاوت میان چک صیادی ثبت شده و ثبت نشده، بیش از یک تفاوت شکلی، یک تمایز ماهوی و حقوقی عمیق است. چک صیادی که به درستی در سامانه ثبت و تأیید شده باشد، تمامی مزایای یک سند تجاری را دارا است، در حالی که چک ثبت نشده صرفاً در حد یک سند عادی مدنی اعتبار دارد. این تفاوت ها در جدول زیر به صورت خلاصه و سپس با توضیحات تکمیلی ارائه می شوند:

ویژگی	چک صیادی ثبت شده (سند تجاری)	چک صیادی ثبت نشده (سند عادی)
ماهیت حقوقی	سند تجاری	سند عادی مدنی
قابلیت شکایت کیفری	بله (در صورت رعایت شرایط قانونی)	خیر
قابلیت پیگیری از طریق اجرای ثبت	بله	خیر
مسئولیت ظهرنویسان	تضامنی	عدم مسئولیت
امکان تامین خواسته بدون تودیع خسارت	بله	خیر (نیاز به تودیع خسارت احتمالی)
مرجع رسیدگی	دادگاه کیفری، اجرای ثبت، دادگاه حقوقی	فقط دادگاه حقوقی

چک ثبت شده، از مزایای سرعت و قاطعیت در وصول برخوردار است. دارنده آن می تواند در صورت عدم پرداخت، علاوه بر طرح دعوای حقوقی، از طریق مراجع کیفری (با رعایت شرایط مقرر) یا اجرای ثبت نیز اقدام کند. مسئولیت ظهرنویسان و ضامنین در این نوع چک تضامنی است، بدین معنا که دارنده می تواند تمام وجه را از هر یک از آن ها مطالبه کند. همچنین، برای تامین خواسته (مسدود کردن اموال صادرکننده یا ظهرنویسان پیش از صدور حکم نهایی) نیازی به تودیع خسارت احتمالی نخواهد بود.

در مقابل، چک صیادی ثبت نشده، تمامی این مزایا را از دست می دهد و تنها به عنوان یک سند عادی بودن چک ثبت نشده تلقی می گردد. این بدان معناست که ماهیت آن به یک اقرار کتبی به بدهی تنزل یافته و صرفاً اثبات کننده طلب دارنده از صادرکننده آن است. پیگیری وصول وجه چنین سندی تنها از طریق طرح دعوای حقوقی در دادگاه عمومی امکان پذیر بوده و دارنده آن نمی تواند از سایر اهرم های فشار قانونی که برای چک های تجاری پیش بینی شده، بهره ببرد. به همین دلیل، تفاوت چک ثبت شده و ثبت نشده نه تنها از جنبه رویه ای، بلکه از منظر ماهیت و قدرت اجرایی، بسیار اساسی و تعیین کننده است.

بررسی ماهیت حقوقی: آیا عدم ثبت چک صیادی جرم است؟

یکی از پرسش های اساسی که برای بسیاری از دارندگان و صادرکنندگان چک صیادی ثبت نشده مطرح می شود، این است که آیا آیا ثبت نکردن چک جرم است؟ پاسخ به این پرسش کلیدی، نیازمند تحلیل دقیق قوانین موجود، به ویژه قانون صدور چک جدید و قانون مجازات اسلامی است. به طور خلاصه، عدم ثبت چک در سامانه صیاد، در حال حاضر، جرم کیفری محسوب نمی شود، اما پیامدهای حقوقی جدی و قابل توجهی را به دنبال دارد.

تحلیل ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک

قانونگذار در ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک (اصلاحی ۱۴۰۰) به صراحت به موضوع ثبت چک در سامانه صیاد و ضمانت اجرای آن پرداخته است. این ماده بیان می دارد: «در مورد چک هایی که پس از گذشت دو سال از لازم الاجرا شدن این قانون صادر می شوند، تسویه چک، صرفاً در سامانه تسویه چک (چکاوک) طبق مبلغ و تاریخ مندرج در سامانه و در وجه دارنده نهایی چک، بر اساس استعلام از سامانه صیاد انجام خواهد شد و در صورتی که مالکیت آنها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک ها مکلفند از پرداخت وجه آنها خودداری نمایند.»

همانطور که از متن صریح ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک پیداست، قانونگذار تنها یک ضمانت اجرای حقوقی برای عدم ثبت چک در سامانه صیاد پیش بینی کرده است: مکلف بودن بانک ها به عدم پرداخت وجه چک. این ماده هیچ اشاره ای به جنبه کیفری این عمل نکرده و مجازاتی برای آن تعیین ننموده است.

این بدان معناست که اگر چکی در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، بانک از پرداخت وجه آن امتناع کرده و حتی گواهی عدم پرداخت (گواهی برگشتی) نیز صادر نمی کند. این وضعیت، خود مانع بزرگی برای دارنده چک جهت پیگیری حقوقی چک ثبت نشده از طرق سریع تر است، اما آن را به عملی مجرمانه تبدیل نمی کند.

تفاوت جرم و تخلف حقوقی در بستر قانون چک

در نظام حقوقی، میان جرم و تخلف حقوقی تفاوت ماهوی وجود دارد. جرم عملی است که قانونگذار برای آن مجازات (مانند حبس، جزای نقدی کیفری) تعیین کرده باشد و تعقیب آن از طریق مراجع کیفری صورت می گیرد. اما تخلف حقوقی، عملی است که منجر به مسئولیت مدنی (مانند جبران خسارت) می شود و از طریق مراجع حقوقی قابل پیگیری است.

بر اساس اصل قانونی بودن جرم و مجازات، هیچ عملی را نمی توان جرم دانست مگر اینکه در قانون به صراحت برای آن مجازات تعیین شده باشد. با مراجعه به قانون مجازات اسلامی نیز، عنوان مجرمانه ای تحت عنوان جرم عدم ثبت چک صیادی یا جرم ثبت نکردن چک جدید وجود ندارد. بنابراین، در پاسخ به این سوال که آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است؟ باید گفت که خیر، این عمل جرم کیفری محسوب نمی شود، اما عواقب عدم ثبت چک در سامانه صیاد بسیار جدی و تماماً حقوقی است و دارنده چک را مجبور به طی کردن مراحل طولانی تر و پیچیده تر برای وصول طلب خود می کند.

پیامدهای حقوقی و چالش های مواجهه با چک صیادی ثبت نشده

همانطور که پیشتر اشاره شد، عدم ثبت چک صیادی در سامانه، آن را از اعتبار یک سند تجاری ساقط کرده و به یک سند عادی مدنی تبدیل می کند. این تغییر ماهیت، پیامدهای حقوقی متعددی دارد که مسیر مطالبه وجه چک ثبت نشده را برای دارنده دشوارتر می سازد و وی را با چالش های جدی مواجه می کند. درک این پیامدها برای هر دو طرف معامله (صادرکننده و دریافت کننده) ضروری است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ نمایند.

تغییر ماهیت چک به یک سند عادی مدنی

محوری ترین پیامد عدم ثبت چک، تبدیل آن به یک سند عادی بودن چک ثبت نشده است. سند عادی برخلاف سند تجاری، از سرعت و قاطعیت اجرای کمتری برخوردار است. در حالی که یک چک ثبت شده به محض برگشت خوردن، می تواند مبنای طرح دعوای کیفری، درخواست اجرای ثبت یا یک دعوای حقوقی سریع قرار گیرد، یک چک ثبت نشده تنها می تواند به عنوان دلیلی برای اثبات وجود یک بدهی در یک دعوای حقوقی مطرح شود. این سند صرفاً ثابت می کند که صادرکننده آن، به میزان مبلغ مندرج در چک، به دارنده بدهکار است و واجد اوصاف خاص اسناد تجاری نیست.

محدودیت در پیگیری های قانونی

عدم ثبت چک، مجموعه ای از محدودیت ها را در نحوه پیگیری چک ثبت نشده برای دارنده ایجاد می کند:

• عدم امکان پیگیری از طریق مراجع کیفری: یکی از مزایای اصلی چک ثبت شده، امکان طرح شکایت کیفری از چک برگشتی است که می تواند اهرم فشار قدرتمندی برای وصول طلب باشد. اما برای چک ثبت نشده، این امکان به کلی منتفی است، زیرا همانطور که توضیح داده شد، ثبت نکردن چک جدید جرم نیست.
• عدم امکان استفاده از مزایای اجرای ثبت: چک های ثبت شده می توانند مستقیماً از طریق دایره اجرای ثبت اسناد رسمی، بدون نیاز به حکم دادگاه، مورد پیگیری قرار گیرند که فرآیندی سریع تر و کم هزینه تر است. این مزیت نیز برای چک صیادی ثبت نشده وجود ندارد.
• عدم مسئولیت ظهرنویسان و تضمین کنندگان: در چک های تجاری، ظهرنویسان (کسانی که چک را پشت نویسی و منتقل کرده اند) و تضمین کنندگان، مسئولیت تضامنی با صادرکننده دارند. اما با تبدیل ماهیت چک به سند عادی، این مسئولیت تضامنی از بین می رود و دارنده فقط می تواند از صادرکننده اصلی وجه را مطالبه کند. این موضوع به خصوص در معاملات زنجیره ای می تواند خسارات جبران ناپذیری به بار آورد.
• لزوم تودیع خسارت احتمالی برای تامین خواسته: در دعوای مطالبه وجه چک ثبت شده، دارنده می تواند بدون تودیع خسارت احتمالی، تقاضای تامین خواسته (توقیف اموال بدهکار) را از دادگاه بنماید. این در حالی است که برای مطالبه وجه چک ثبت نشده (به عنوان سند عادی)، دارنده باید مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی (معمولاً ۱۰ الی ۲۰ درصد از خواسته اصلی) به صندوق دادگستری واریز کند تا بتواند از این امکان بهره مند شود. این خود می تواند یک مانع مالی برای پیگیری حقوقی چک ثبت نشده باشد.

بنابراین، ضمانت اجرای حقوقی چک ثبت نشده بسیار محدودتر و کم اثرتر از چک ثبت شده است و دارنده باید زمان و هزینه بیشتری را برای مطالبه وجه چک ثبت نشده صرف نماید. این شرایط، اهمیت بالای روش استعلام چک صیادی و ثبت چک صیادی در سامانه را دوچندان می کند.

راهکارهای پیشگیرانه: قبل از دریافت چک صیادی چه باید کرد؟

پیشگیری همواره بهتر از درمان است، به خصوص در مسائل حقوقی که زمان و هزینه زیادی را می توانند به طرفین تحمیل کنند. با توجه به عواقب عدم ثبت چک در سامانه صیاد، آگاهی و اقدام به موقع قبل از پذیرش چک صیادی می تواند از بروز مشکلات عدیده جلوگیری کند. وظایف دارنده چک صیادی نه تنها پس از دریافت، بلکه پیش از آن آغاز می شود و شامل اطمینان از ثبت صحیح چک است.

اهمیت استعلام ثبت چک پیش از قبول آن

اولین و مهمترین گام برای هر فردی که قرار است چک صیادی دریافت کند، استعلام ثبت چک است. پیش از امضای هرگونه قرارداد یا تحویل کالا و خدمت در ازای چک، باید از ثبت صحیح آن در سامانه صیاد اطمینان حاصل کرد. این اقدام بسیار ساده و در عین حال حیاتی است. روش های استعلام شامل موارد زیر است:

• سامانه صیاد بانک مرکزی: از طریق وب سایت رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بخشی برای استعلام چک های صیادی وجود دارد که با وارد کردن شناسه ۱۶ رقمی چک، می توان از وضعیت ثبت آن مطلع شد.
• اپلیکیشن ها و اینترنت بانک های معتبر: اکثر بانک ها در حال حاضر امکان ثبت چک صیادی در سامانه و استعلام آن را از طریق اپلیکیشن های موبایلی و خدمات اینترنت بانک خود فراهم کرده اند. دارنده می تواند پس از دریافت اطلاعات از صادرکننده، بلافاصله آن را در این سامانه ها بررسی کند.
• پیامک: با ارسال شناسه ۱۶ رقمی چک به شماره ۷۰۱۷۰۱، می توان اطلاعات اولیه چک را استعلام کرد.

پس از روش استعلام چک صیادی و اطمینان از ثبت آن، وظایف دارنده چک صیادی ایجاب می کند که نحوه تایید دریافت چک توسط گیرنده نیز در سامانه صیاد انجام شود. این مرحله تکمیل کننده فرآیند ثبت است و بدون آن، چک به طور کامل اعتبار تجاری خود را به دست نمی آورد.

اقدامات فوری در صورت اطلاع از عدم ثبت پس از دریافت چک

در صورتی که به هر دلیلی، چکی را دریافت کرده اید و پس از استعلام متوجه عدم ثبت چک در سامانه صیاد شده اید، اقدامات فوری زیر توصیه می شود:

1. گفتگو با صادرکننده و درخواست ثبت: اولین و مسالمت آمیزترین راهکار، تماس با صادرکننده و درخواست از او برای ثبت چک صیادی در سامانه است. بسیاری از اوقات، این عدم ثبت ناشی از ناآگاهی یا فراموشی است و صادرکننده با تذکر، اقدام به تکمیل فرآیند خواهد کرد.
2. عدم پذیرش چک: در صورتی که پیش از امضای قرارداد یا انجام تعهدات خود، از عدم ثبت مطلع شدید، قویاً توصیه می شود که از پذیرش چک امتناع ورزید و از صادرکننده بخواهید تا ابتدا آن را ثبت کند.
3. نکات مهم در صورت امتناع صادرکننده: اگر صادرکننده از ثبت چک امتناع کرد یا به هر دلیل دیگری امکان ثبت وجود نداشت، باید بدانید که این چک یک چک صیادی ثبت نشده است و تنها به عنوان یک سند عادی قابل پیگیری خواهد بود. در این صورت، باید آماده مطالبه وجه چک ثبت نشده از طریق مراجع حقوقی باشید و از مزایای اسناد تجاری محروم خواهید شد. در چنین شرایطی، جمع آوری هرگونه مستندات دیگر که وجود بدهی را اثبات کند (مانند قرارداد، فاکتور، رسید)، بسیار حائز اهمیت است.

با رعایت این نکات، می توان تا حد زیادی از مشکلات شکایت عدم ثبت چک جلوگیری کرده و در صورت بروز، با آگاهی کامل از مسیر قانونی، به احقاق حق خود پرداخت.

فرآیند گام به گام شکایت و مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده

هنگامی که چک صیادی ثبت نشده باشد و صادرکننده نیز از پرداخت آن امتناع کند، تنها راه باقی مانده برای دارنده، شکایت عدم ثبت چک از طریق طرح دعوای حقوقی برای مطالبه وجه چک ثبت نشده است. این فرآیند، برخلاف پیگیری چک های ثبت شده، شامل مراحل مشخصی است که باید به دقت و با رعایت جزئیات قانونی طی شود. هدف از این بخش، ارائه یک راهنمای عملیاتی و گام به گام برای این مسیر حقوقی است.

ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا

اولین گام برای طرح هرگونه دعوای حقوقی در نظام قضایی ایران، از جمله شکایت از چک ثبت نشده، ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) است. تمامی ابلاغیه ها، اخطاریه ها و اوراق قضایی به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه ارسال می شوند و داشتن حساب کاربری در آن برای طرفین دعوا الزامی است. این ثبت نام به دو روش امکان پذیر است:

1. آنلاین: با مراجعه به وب سایت sana.adliran.ir و تکمیل اطلاعات، سپس مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا مراکز احراز هویت برای تأیید نهایی.
2. حضوری: با مراجعه مستقیم به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در سراسر کشور و ارائه مدارک شناسایی.

پس از ثبت نام، یک نام کاربری و رمز عبور به شما اختصاص داده می شود که برای پیگیری های بعدی ضروری است.

تنظیم دادخواست مطالبه وجه سند عادی

گام بعدی، تنظیم دادخواست حقوقی است. از آنجایی که چک صیادی ثبت نشده ماهیت سند عادی پیدا کرده است، دادخواست باید با عنوان «مطالبه وجه سند عادی» تنظیم شود. در این دادخواست، باید موارد زیر به دقت ذکر شوند:

• خواهان (دارنده چک): مشخصات کامل فرد یا شرکت دارنده.
• خوانده (صادرکننده چک): مشخصات کامل صادرکننده چک.
• خواسته: «مطالبه وجه ناشی از یک فقره سند عادی (چک صیادی ثبت نشده به شماره…) به مبلغ … ریال به انضمام خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک تا زمان اجرای کامل حکم، و نیز کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده)».
• دلایل و مستندات: تصویر برابر با اصل چک مورد نظر، تصویر مدارک هویتی خواهان، رسید ثبت نام ثنا و هر سند دیگری که اثبات کننده وجود دین باشد (مانند فاکتور، قرارداد و …).

نحوه کلی محاسبه خسارت تأخیر تأدیه: خسارت تاخیر تادیه بر اساس شاخص نرخ تورم سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می شود، محاسبه می گردد. این خسارت از تاریخ سررسید چک (یا تاریخ امتناع از پرداخت در صورتی که چک تاریخ سررسید نداشته باشد) تا زمان پرداخت کامل وجه، محاسبه و به مبلغ اصلی اضافه می شود.

ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم دادخواست، باید با در دست داشتن فایل الکترونیکی آن (در صورت تنظیم توسط خودتان) و اصل تمامی مدارک و مستندات (برای اسکن و برابر با اصل شدن)، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست را ثبت نمایید. مدارک مورد نیاز برای ثبت شامل موارد زیر است:

• اصل برگه چک صیادی ثبت نشده
• کارت ملی و شناسنامه خواهان (برای اشخاص حقیقی) یا شناسه ملی و آگهی آخرین تغییرات شرکت (برای اشخاص حقوقی)
• رسید ثبت نام در سامانه ثنا
• هرگونه مستند دیگر که اثبات کننده طلب باشد (قرارداد، فاکتور، رسید و…)

پس از ثبت، دفتر خدمات قضایی، دادخواست را به مرجع صالح ارجاع می دهد:

• شورای حل اختلاف: اگر مبلغ چک تا بیست میلیون تومان باشد، پرونده به شورای حل اختلاف ارجاع خواهد شد.
• دادگاه عمومی حقوقی: برای مبالغ بیش از بیست میلیون تومان، دادخواست به دادگاه عمومی حقوقی ارجاع می یابد.

پیگیری پرونده در مراجع قضایی و اجرای حکم

پس از ارجاع دادخواست به شعبه مربوطه در دادگاه یا شورا، وقت رسیدگی تعیین و از طریق سامانه ثنا به طرفین ابلاغ می شود. حضور در جلسات دادرسی و ارائه توضیحات لازم از اهمیت بالایی برخوردار است. پس از بررسی مدارک و مستندات و استماع اظهارات طرفین، قاضی مبادرت به صدور رأی می نماید. در صورت اثبات بدهی، حکم به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه صادر خواهد شد. این حکم پس از قطعیت (با گذشت مهلت تجدیدنظر یا تأیید در مرحله تجدیدنظر) قابل اجرا است. برای اجرای حکم قطعی، باید به واحد اجرای احکام دادگاه مراجعه و درخواست صدور اجرائیه نمود. در این مرحله، با معرفی اموال صادرکننده چک، می توان نسبت به توقیف و فروش آنها جهت وصول طلب اقدام کرد.

شایان ذکر است که بر اساس رویه قضایی و آراء وحدت رویه، در پرونده های مربوط به مطالبه وجه چک ثبت نشده به عنوان سند عادی، مسئولیت تنها متوجه صادرکننده چک است و مسئولیت تضامنی ظهرنویسان که در مورد چک های تجاری جاری است، اعمال نخواهد شد. این نکته از تفاوت های کلیدی میان این دو نوع سند است.

مدارک ضروری برای طرح دعوا جهت مطالبه وجه چک ثبت نشده

مدارک لازم برای شکایت چک ثبت نشده، نقش حیاتی در اثبات دعوای شما در مراجع قضایی دارد. بدون ارائه مدارک کامل و معتبر، امکان پیگیری موفقیت آمیز شکایت عدم ثبت چک به شدت کاهش می یابد. بنابراین، جمع آوری دقیق این اسناد پیش از ثبت دادخواست از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

برای طرح دعوای مطالبه وجه سند عادی (چک صیادی ثبت نشده)، مدارک زیر به عنوان مستندات اصلی مورد نیاز هستند:

• اصل برگه چک صیادی ثبت نشده: این سند اصلی ترین دلیل اثبات طلب شماست و باید به صورت فیزیکی ارائه شود تا توسط دفتر خدمات قضایی اسکن و برابر با اصل گردد.
• کارت ملی و شناسنامه خواهان: برای احراز هویت فردی که اقدام به طرح دعوا می کند، ارائه مدارک شناسایی معتبر الزامی است. برای اشخاص حقوقی، شناسه ملی و مدارک ثبتی شرکت مورد نیاز خواهد بود.
• رسید ثبت نام در سامانه ثنا: اگرچه در صورت ارائه کد ملی، ثبت نام شما در سامانه ثنا قابل احراز است، اما داشتن و ارائه رسید ثبت نام به عنوان یک مدرک پشتیبان توصیه می شود.
• هرگونه مستند دیگر که اثبات کننده طلب باشد: این موارد شامل قراردادهای پایه، فاکتورهای فروش، رسیدهای تحویل کالا یا خدمات، مبایعه نامه ها یا هر سند مکتوب دیگری است که رابطه مالی میان شما و صادرکننده چک و علت صدور آن را تأیید کند. این مدارک به تقویت ادعای شما کمک شایانی می کنند.

تهیه کپی برابر با اصل از تمامی این مدارک و نگهداری آنها تا پایان فرآیند دادرسی و اجرای حکم، از نکات مهمی است که باید به آن توجه شود.

برآورد هزینه های قانونی پیگیری شکایت از چک ثبت نشده

آگاهی از هزینه شکایت از چک صیادی ثبت نشده، بخش مهمی از برنامه ریزی برای پیگیری حقوقی چک ثبت نشده است. این هزینه ها شامل موارد مختلفی می شود که دارنده چک باید از آن ها مطلع باشد تا بتواند با آمادگی مالی کافی وارد فرآیند قضایی شود.

هزینه ثبت نام ثنا و دفاتر خدمات قضایی

اولین بخش از هزینه ها مربوط به مراحل اولیه ثبت نام و ثبت دادخواست است:

• هزینه ثبت نام در سامانه ثنا: این هزینه معمولاً مبلغ اندکی است که در زمان ثبت نام اولیه در دفاتر خدمات قضایی دریافت می شود.
• تعرفه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: این دفاتر بابت خدماتی نظیر تایپ دادخواست (در صورت نیاز)، اسکن مدارک، برابر با اصل کردن اسناد و ثبت نهایی دادخواست، مبالغی را طبق تعرفه مصوب قوه قضاییه دریافت می کنند. مهمترین بخش این هزینه، مربوط به هزینه ثبت دادخواست است که ممکن است هر سال تغییر کند، اما در حال حاضر حدود چهل هزار تومان یا بیشتر است.

هزینه دادرسی

مهمترین بخش از هزینه شکایت از چک صیادی ثبت نشده، مربوط به هزینه دادرسی است که بر اساس مبلغ خواسته (وجه چک) تعیین می شود و بسته به مرجع رسیدگی (شورای حل اختلاف یا دادگاه عمومی حقوقی) متفاوت است:

• شورای حل اختلاف: برای مبالغ چک تا سقف ۲۰ میلیون تومان، هزینه دادرسی معادل ۲.۵ درصد از مبلغ خواسته خواهد بود.
• دادگاه عمومی حقوقی: برای مبالغ بیش از ۲۰ میلیون تومان، هزینه دادرسی معادل ۳.۵ درصد از مبلغ خواسته محاسبه و اخذ می شود.

این هزینه ها در زمان ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی الکترونیک باید پرداخت شوند.

حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده)

چنانچه دارنده چک تصمیم به بهره گیری از خدمات مشاوره حقوقی چک صیادی و وکیل متخصص در امور چک بگیرد، باید حق الوکاله وکیل را نیز به عنوان یک هزینه دیگر در نظر بگیرد. حق الوکاله بر اساس تعرفه های مصوب یا توافق میان موکل و وکیل تعیین می شود و می تواند بخش قابل توجهی از هزینه ها را تشکیل دهد. استفاده از وکیل، به خصوص در پرونده های پیچیده تر، می تواند به تسریع و افزایش شانس موفقیت در شکایت از چک ثبت نشده کمک شایانی کند.

توجه به تمامی این هزینه ها پیش از آغاز فرآیند قانونی مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده، به دارنده امکان می دهد تا با دید بازتری وارد این مسیر شود.

نمونه دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده

برای شروع شکایت عدم ثبت چک، تنظیم یک دادخواست حقوقی صحیح و جامع از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجایی که چک صیادی ثبت نشده در جایگاه یک سند عادی قرار می گیرد، دادخواست باید به گونه ای تنظیم شود که تمامی ارکان لازم برای مطالبه وجه سند عادی را در بر گیرد. در ادامه، یک نمونه دادخواست استاندارد به همراه توضیحاتی برای هر بخش ارائه می شود تا راهنمای شما در این فرآیند باشد.

به نام خداوند جان و خرد

دادخواست

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی / شورای حل اختلاف [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]، به کد ملی [کد ملی خواهان]، به نشانی [آدرس کامل خواهان]، به موجب یک فقره سند عادی (چک صیادی ثبت نشده) به شماره [شماره ۱۶ رقمی چک] و سریال [سریال برگه چک]، عهده بانک [نام بانک صادرکننده چک]، شعبه [نام شعبه]، مورخ [تاریخ سررسید چک]، به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال [مبلغ چک به حروف]، از خوانده محترم جناب/سرکار خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، فرزند [نام پدر خوانده]، به کد ملی [کد ملی خوانده]، به نشانی [آدرس کامل خوانده]، طلبکار می باشم.

متاسفانه، چک مذکور، به دلیل عدم ثبت صحیح و تأیید در سامانه یکپارچه صیاد توسط صادرکننده و متعاقباً عدم شمولیت ذیل مقررات قانون صدور چک جدید، در تاریخ سررسید از سوی بانک محال علیه [نام بانک]، قابل پرداخت تشخیص نگردید و بانک نیز از صدور گواهی عدم پرداخت خودداری نمود. لذا، سند موصوف اعتبار سند تجاری را از دست داده و صرفاً به عنوان یک سند عادی اثبات کننده دین، قابل استناد است.

با عنایت به مراتب فوق و عدم ایفاء تعهد از سوی خوانده محترم و امتناع ایشان از پرداخت وجه سند، تقاضای صدور حکم به شرح ذیل از آن مرجع محترم قضایی مورد استدعاست:

خواسته:

1. مطالبه مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال بابت اصل خواسته.
2. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک مورخ [تاریخ سررسید چک] تا زمان اجرای کامل حکم، بر اساس شاخص نرخ تورم سالانه اعلامی توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
3. مطالبه کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی، تعرفه دفاتر خدمات قضایی و حق الوکاله وکیل (در صورت بهره گیری از وکیل).
4. صدور قرار تامین خواسته مبنی بر توقیف اموال خوانده به میزان خواسته، جهت تضمین وصول طلب (با تودیع خسارت احتمالی).

دلایل و مستندات:

• اصل یک فقره سند عادی (چک صیادی ثبت نشده) به شماره [شماره ۱۶ رقمی چک].
• کارت ملی خواهان.
• رسید ثبت نام در سامانه ثنا.
• [در صورت وجود: تصویر برابر با اصل قرارداد/ فاکتور/ رسید شماره … مورخ …].

با تشکر و تقدیم احترام،

نام و نام خانوادگی خواهان / وکیل خواهان: [نام و نام خانوادگی]

امضاء:

تاریخ:

توضیحات تکمیلی:

• تعیین مرجع قضایی: همانطور که قبلاً ذکر شد، بسته به مبلغ چک، مرجع رسیدگی می تواند دادگاه عمومی حقوقی یا شورای حل اختلاف باشد. این مورد را در عنوان دادخواست به درستی درج کنید.
• تامین خواسته: برای درخواست تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی، باید ماهیت چک تجاری باشد. از آنجایی که چک ثبت نشده سند عادی تلقی می شود، در صورت درخواست تامین خواسته، دادگاه از شما می خواهد که مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی (معمولاً حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد خواسته) به حساب دادگستری واریز نمایید.
• مشخصات کامل: دقت در درج تمامی مشخصات خواهان، خوانده و چک از اهمیت بالایی برخوردار است. هرگونه نقص در این بخش ها می تواند به تأخیر در روند رسیدگی منجر شود.
• مستندات: تمامی مستندات ذکر شده در بخش دلایل و مستندات باید به صورت فیزیکی به دفتر خدمات قضایی ارائه و اسکن شوند.

نتیجه گیری: راهکاری برای احقاق حقوق دارنده چک صیادی ثبت نشده

شکایت عدم ثبت چک صیادی، اگرچه مسیری متفاوت و بعضاً چالش برانگیزتر از پیگیری چک های ثبت شده را پیش روی دارنده قرار می دهد، اما به هیچ وجه به معنای از بین رفتن حقوق وی نیست. قانونگذار با هدف ایجاد شفافیت و کاهش معضلات چک برگشتی، سازوکارهای جدیدی را در قانون جدید چک صیادی وضع کرده است که ثبت چک صیادی در سامانه را الزامی می سازد. در این میان، چک صیادی ثبت نشده، اگرچه از امتیازات سند تجاری محروم می شود و به عنوان یک سند عادی مدنی شناخته می گردد، اما همچنان می تواند مبنای مطالبه وجه چک ثبت نشده از طریق طرح دعوای حقوقی باشد.

نکات کلیدی این مقاله بر اهمیت آگاهی، دقت و اقدام به موقع تأکید دارد. دارنده چک باید پیش از قبول آن، از طریق روش استعلام چک صیادی از ثبت صحیح آن اطمینان حاصل کند. در صورت مواجهه با عدم ثبت چک در سامانه صیاد و امتناع صادرکننده از پرداخت، تنها راهکار قانونی، تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه وجه سند عادی در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و پیگیری آن در دادگاه های حقوقی یا شورای حل اختلاف است. در این فرآیند، جمع آوری مدارک لازم برای شکایت چک ثبت نشده، شامل اصل چک و مستندات پشتیبان، و همچنین آگاهی از هزینه شکایت از چک صیادی ثبت نشده، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نهایت، با وجود پیچیدگی های حقوقی مرتبط با نحوه پیگیری چک ثبت نشده، مسیر قانونی برای احقاق حقوق دارندگان این اسناد هموار است. با این حال، مشاوره حقوقی چک صیادی با وکلای متخصص در این حوزه، می تواند به شما کمک کند تا با کمترین چالش و در سریع ترین زمان ممکن، به نتیجه مطلوب دست یابید و از سردرگمی های احتمالی در فرآیند قضایی جلوگیری کنید.