ارتفاع بلندترین نقطه در جهان چقدر است؟

بلندترین نقطه در جهان، قله کوه اورست، دارای ارتفاعی برابر با ۸۸۴۸.۸۶ متر از سطح دریا است. این رقم، که نتیجه توافق مشترک چین و نپال در سال ۲۰۲۰ است، جدیدترین و دقیق ترین اندازه گیری رسمی برای این قله باشکوه محسوب می شود. اورست که در قلب رشته کوه هیمالیا و بر مرز کشورهای نپال و منطقه خودمختار تبت (چین) قرار گرفته، همواره نمادی از عظمت طبیعت و اوج چالش های انسانی برای کشف و فتح بوده است. تاریخچه اندازه گیری ارتفاع این کوه، داستانی پر فراز و نشیب از تلاش های علمی و همکاری های بین المللی است که پیچیدگی های ژئوفیزیکی و تغییرات طبیعی را نیز در بر می گیرد.

اورست: پادشاهی با نام های فراوان و ریشه های عمیق

اورست، بلندترین قله جهان، تنها یک نام ندارد. این کوه باشکوه در فرهنگ ها و زبان های مختلف با اسامی متعددی شناخته می شود که هر یک بازتاب دهنده دیدگاه و ارتباط مردمان بومی با این غول سنگی و یخی است. این نام گذاری های متنوع، نه تنها بیانگر موقعیت جغرافیایی و اهمیت آن برای ساکنان منطقه است، بلکه عمق تاریخی و فرهنگی ارتباط انسان با این پدیده طبیعی را نیز نشان می دهد.

ساگارماتا: سر آسمان نپال

در زبان نپالی، اورست با نام «ساگارماتا» (Sagarmatha) شناخته می شود که به معنای «سر آسمان» است. این نام به زیبایی جایگاه رفیع کوه را در افق آسمان نشان می دهد و آن را نمادی از ارتباط زمین و کیهان می سازد. این نام گذاری، اغلب در اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط دولت نپال رسمیت یافت، در زمانی که این کشور به دنبال تثبیت هویت ملی و فرهنگی خود بود.

چومولونگما: مادر مقدس تبت

در سوی دیگر مرز، در منطقه تبت، اورست را «چومولونگما» (Chomolungma) می نامند. این نام تبتی، که قدمتی چند صد ساله دارد، به معنای «مادر مقدس» یا «مادر الهه کائنات» است. چینی ها نیز معادل این نام را به کار می برند و آن را «ژومولانگما فنگ» (Zhūmùlǎngmǎ Fēng) می خوانند که اشاره به «مادر زمین» دارد. این نام گذاری نشان دهنده احترام عمیق و تقدس این کوه در باورهای بودایی و فرهنگ تبتی است، جایی که کوه ها اغلب نمادهایی از خدایان و ارواح طبیعت به شمار می روند.

اورست: میراث یک نقشه بردار بریتانیایی

نام «اورست» که امروزه در سطح بین المللی شناخته شده، ریشه ای اروپایی دارد. این نام در سال ۱۸۶۵ توسط انجمن سلطنتی جغرافیا و به توصیه اندرو واو، رئیس وقت سازمان نقشه برداری هند بریتانیا، به افتخار سر جرج اورست، نقشه بردار و جغرافی دان برجسته بریتانیایی انتخاب شد. سر جرج اورست خود علاقه ای به نام گذاری کوه ها به نام افراد نداشت و ترجیح می داد از نام های محلی استفاده شود، اما به دلیل عدم دسترسی به نپال و تبت در آن زمان و نبود یک نام محلی واحد که برای همه شناخته شده باشد، واو این نام را برگزید. این تصمیم، با وجود مخالفت های اولیه، در نهایت به تثبیت نام اورست در نقشه های جهانی منجر شد.

نام های متعدد اورست، نه تنها تنوع فرهنگی مناطق همجوار این قله را به نمایش می گذارد، بلکه یادآور تلاش های مستمر انسان برای شناخت و نام گذاری محیط پیرامون خود است.

داستانی از اندازه گیری: از تئودولیت تا توافق نهایی

تاریخچه اندازه گیری ارتفاع کوه اورست، خود به اندازه صعود به قله آن پیچیده و پرچالش است. این داستان، ترکیبی از پیشرفت های علمی، اراده انسانی برای دقت و گاهی نیز اختلافات سیاسی است که در نهایت به رقم مورد توافق کنونی منجر شد.

نخستین تلاش ها و پروژه نقشه برداری مثلثاتی بزرگ هند

داستان اندازه گیری اورست با «پروژه نقشه برداری مثلثاتی بزرگ هند» (Great Trigonometrical Survey of India) آغاز می شود. این پروژه گسترده که توسط بریتانیا در سال ۱۸۰۲ آغاز شد، با هدف نقشه برداری دقیق از شبه قاره هند و مناطق اطراف آن به اجرا درآمد. در میانه قرن نوزدهم، تیم نقشه برداری که به ابزارهای سنگین و دقیقی نظیر تئودولیت های عظیم مجهز بودند (گاهی وزن یک تئودولیت به ۵۰۰ کیلوگرم می رسید و برای جابجایی آن نیاز به ۱۲ نفر بود)، به دامنه های هیمالیا در شمال هند رسیدند.

با این حال، ورود به نپال و تبت به دلیل سیاست های انزواطلبانه این کشورها برای نقشه برداران خارجی ممنوع بود. این محدودیت ها تیم را مجبور کرد تا مشاهدات خود را از فواصل دور، اغلب از دشت های آلوده به مالاریا در هند، انجام دهند. این شرایط دشوار، تلفات جانی نیز در پی داشت و چندین نقشه بردار جان خود را از دست دادند.

علی رغم این چالش ها، در سال ۱۸۵۶، پس از سال ها کار و محاسبه بر روی داده های جمع آوری شده، اندرو واو ارتفاع قله ای که آن زمان به عنوان قله ۱۵ شناخته می شد را ۸۸۴۰ متر گزارش کرد. این اولین اندازه گیری دقیق و شناخته شده از اورست بود.

ارقام مختلف در طول زمان: فراز و نشیب یک عدد

از زمان اولین اندازه گیری، ارتفاع اورست بارها مورد بازبینی قرار گرفته است. این تغییرات نه تنها ناشی از دقت ابزارهای اندازه گیری و روش های جدید بود، بلکه عوامل طبیعی و حتی تعاریف متفاوت نیز در آن نقش داشتند:

* ۱۹۵۵: یک پروژه نقشه برداری هندی، با استفاده از تئودولیت و از فاصله نزدیک تر به کوه، ارتفاع ۸۸۴۸ متر را تعیین کرد. این رقم برای چندین دهه به عنوان ارتفاع رسمی اورست پذیرفته شد.
* ۱۹۷۵: تیمی از چین نیز این رقم را تأیید کرد و به همین میزان رسید.
* ۱۹۹۹: هیئتی اعزامی به رهبری بردفورد واشبورن، با استفاده از سیستم موقعیت یاب جهانی (GPS) که بر روی بستر صخره ای قله قرار داده شد، ارتفاع ۸۸۵۰ متر را به دست آوردند. با این حال، دولت نپال این رقم را به رسمیت نشناخت.
* ۲۰۰۵: سازمان ملی نقشه برداری جمهوری خلق چین، پس از اندازه گیری های دقیق، ارتفاع رسمی ۸۸۴۴.۴۳ متر را اعلام کرد. تفاوت اصلی در این اندازه گیری آن بود که چین ارتفاع سنگ زیرین قله را بدون احتساب کلاهک برفی اندازه گیری کرده بود، در حالی که اندازه گیری های قبلی معمولاً شامل ارتفاع برف و یخ نیز می شدند. تیم چینی ضخامت کلاهک برفی را حدود ۳ متر تخمین زدند که با افزودن آن به رقم اندازه گیری شده، به همان ۸۸۴۸ متر پیشین نزدیک می شد.

اختلاف چین و نپال و توافق تاریخی ۲۰۲۰

اختلاف نظر بر سر ارتفاع اورست، به ویژه بین چین و نپال، برای سال ها ادامه داشت. نپال بر ارتفاع شامل کلاهک برفی تأکید داشت، در حالی که چین ترجیح می داد ارتفاع صخره ای را معیار قرار دهد.
یکی از عوامل مهمی که این بحث ها را تشدید کرد، زمین لرزه بزرگ نپال در سال ۲۰۱۵ بود. این زمین لرزه قدرتمند با بزرگی ۷.۸ ریشتر، نگرانی هایی را در مورد احتمال تغییر ارتفاع کوه اورست ایجاد کرد. محققان بر این باور بودند که این زلزله می تواند منجر به کاهش یا حتی افزایش جزئی ارتفاع قله شده باشد.
پس از این زمین لرزه و با توجه به اهمیت نمادین اورست برای هر دو کشور، چین و نپال تصمیم گرفتند تا به طور مشترک یک اندازه گیری جدید و مورد توافق را انجام دهند. این همکاری بی سابقه شامل اعزام تیم های نقشه برداری از هر دو کشور بود که با استفاده از پیشرفته ترین تکنیک ها و تجهیزات از جمله GPS، رادار نفوذی زمین (GPR) و تئودولیت، به صورت موازی به اندازه گیری پرداختند.

نتیجه این تلاش مشترک، در ۸ دسامبر ۲۰۲۰ به طور رسمی اعلام شد: ارتفاع جدید کوه اورست ۸۸۴۸.۸۶ متر است. این رقم، که شامل ارتفاع کلاهک برفی نیز می شود، به عنوان ارتفاع رسمی و مورد توافق بین المللی پذیرفته شد و نمادی از همکاری علمی و دیپلماتیک بین دو ملت همسایه گردید.

عوامل مؤثر بر تغییرات جزئی ارتفاع

ارتفاع اورست کاملاً ثابت نیست و می تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی دچار تغییرات جزئی شود:
* حرکت صفحات پوسته زمین: کوه اورست در محل برخورد صفحات تکتونیکی هند و اوراسیا قرار دارد. حرکت این صفحات باعث بالا آمدن رشته کوه هیمالیا و در نتیجه افزایش ارتفاع اورست با آهنگ تقریبی ۴ میلی متر در سال و حرکت به سمت شمال شرقی با نرخ ۳ تا ۶ میلی متر در سال می شود.
* تغییرات ضخامت کلاهک برفی: ضخامت لایه برف و یخ روی قله می تواند در فصول مختلف و بسته به شرایط آب و هوایی متفاوت باشد. این عامل، یکی از دلایل اصلی اختلاف در اندازه گیری های گذشته بود که سرانجام در توافق ۲۰۲۰ با لحاظ کردن آن به عنوان بخشی از ارتفاع کلی حل و فصل شد.
* زمین لرزه ها: زلزله های قدرتمند می توانند به طور موقت یا دائمی ارتفاع قله ها را تغییر دهند، همانطور که در مورد زلزله ۲۰۱۵ نپال مطرح شد.

بلندترین بودن: معیارهای متفاوت، قله های متفاوت

وقتی از «بلندترین نقطه در جهان» صحبت می کنیم، معمولاً منظور کوه اورست است که بر اساس اندازه گیری از سطح دریا این عنوان را دارد. اما تعریف «بلندترین» می تواند بسته به معیار مورد استفاده متفاوت باشد و قله های دیگری نیز وجود دارند که بر اساس تعاریف خاص، می توانند این لقب را از آن خود کنند.

بلندترین از سطح دریا: افتخار اورست

معیار استاندارد و جهانی برای اندازه گیری ارتفاع کوه ها، «ارتفاع از سطح دریاهای آزاد» است. در این تعریف، قله اورست با ۸۸۴۸.۸۶ متر، بی رقیب است و به همین دلیل به عنوان بلندترین کوه و نقطه مرتفع کره زمین شناخته می شود. دلیل پذیرش گسترده این معیار، سهولت در مقایسه و اندازه گیری نسبی ارتفاعات است.

بلندترین از پایه: عظمت پنهان مائونا کیا

اما اگر معیار را «بلندترین قله از پایه تا قله» در نظر بگیریم، کوه دیگری به نام «مائونا کیا» (Mauna Kea) در هاوایی، این عنوان را به خود اختصاص می دهد. بخش عمده ای از مائونا کیا زیر آب های اقیانوس آرام پنهان است. ارتفاع این آتشفشان خاموش از بستر اقیانوس تا قله، بیش از ۱۰,۲۰۰ متر تخمین زده می شود. در حالی که تنها حدود ۴,۲۰۵ متر از آن بالای سطح دریا قرار دارد. این مثال نشان می دهد که تعریف «بلندترین» تا چه حد می تواند به دیدگاه ما بستگی داشته باشد. مائونا کیا اگرچه در نگاه اول به بلندی اورست نیست، اما ساختار کلی آن از پایه تا قله، از اورست فراتر می رود.

دورترین نقطه از مرکز زمین: برتری چیمبورازو

معیار دیگری که کمتر شناخته شده است، «دورترین نقطه از مرکز زمین» است. در این تعریف، کوه «چیمبورازو» (Chimborazo) در اکوادور، عنوان بلندترین نقطه را به دست می آورد. این پدیده به دلیل شکل خاص کره زمین است. زمین کاملاً کروی نیست، بلکه در ناحیه استوا دارای برآمدگی است (به دلیل نیروی گریز از مرکز ناشی از چرخش زمین). چیمبورازو، تنها حدود یک درجه عرض جغرافیایی با خط استوا فاصله دارد، در حالی که اورست در عرض جغرافیایی ۲۸ درجه شمالی قرار گرفته است. به همین دلیل، قله چیمبورازو با فاصله ۶,۳۸۴.۴ کیلومتر از مرکز زمین، حدود ۲,۱۶۸ متر از قله اورست (با فاصله ۶,۳۸۲.۳ کیلومتر از مرکز زمین) دورتر است. این تفاوت نشان می دهد که «بلندترین» لزوماً به معنای «دورترین از مرکز زمین» نیست.

به طور خلاصه، زمانی که عموم مردم یا منابع جغرافیایی از «بلندترین نقطه در جهان» صحبت می کنند، منظورشان همیشه کوه اورست و ارتفاع آن از سطح دریا است، مگر اینکه معیار خاص و متفاوتی برای اندازه گیری تعیین شده باشد. این تمایز در معیارهای اندازه گیری، درک دقیق تر از عظمت و تنوع پدیده های طبیعی کره زمین را ممکن می سازد.

معیار اندازه گیری	قله	ارتفاع/فاصله تقریبی	موقعیت
بلندترین از سطح دریا	اورست	۸۸۴۸.۸۶ متر	نپال / تبت
بلندترین از پایه (فرو رفته در آب)	مائونا کیا	۱۰۲۰۰ متر (۴۲۰۵ متر بالای آب)	هاوایی، آمریکا
دورترین نقطه از مرکز زمین	چیمبورازو	۶۳۸۴.۴ کیلومتر	اکوادور

چالش های صعود به سقف جهان

صعود به کوه اورست، فراتر از یک تلاش ورزشی، به مثابه نبردی تمام عیار با عناصر طبیعت و محدودیت های فیزیکی بدن انسان است. این کوه، با وجود شکوه بی بدیلش، همواره نمادی از خطرات و دشواری های بی شماری بوده که کوهنوردان را به چالش می کشد. هر ساله، صدها کوهنورد حرفه ای و آماتور با آرزوی ایستادن بر بام جهان، عازم هیمالیا می شوند، اما تنها تعداد محدودی موفق به فتح قله و بازگشت سالم می گردند.

مسیرهای اصلی صعود: نبرد با طبیعت

برای صعود به اورست، دو مسیر اصلی وجود دارد که هر یک ویژگی ها و دشواری های خاص خود را دارند:

* مسیر جنوبی (نپال): این مسیر از طریق یخچال خومبو و آبشار یخی خومبو آغاز می شود و به سمت کمپ های پیشرفته بالاتر می رود تا به گردنه جنوبی (South Col) برسد. این مسیر، از محبوبیت بیشتری برخوردار است و اغلب مسیر اولین صعود موفق هیلاری و نورگای در سال ۱۹۵۳ نیز بوده است.
* مسیر شمالی (تبت): این مسیر از طریق گردنه شمالی (North Col) در سمت تبت آغاز می شود. این مسیر به طور کلی دشوارتر تلقی می شود، زیرا در ارتفاعات بالاتر و در معرض بادهای شدیدتر قرار دارد و امداد و نجات در آن پیچیده تر است.

علاوه بر این دو مسیر اصلی، مسیرهای فرعی دیگری نیز وجود دارند که بسیار کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و تنها برای کوهنوردان با تجربه بسیار بالا و تخصص فنی مورد نظر هستند.

خطرات و دشواری ها: منطقه مرگ

خطرات صعود به اورست، هم ذاتی و هم محیطی هستند. برخی از مهم ترین چالش ها عبارتند از:

* ارتفاع زدگی (Altitude Sickness): در ارتفاعات بالای ۸۰۰۰ متر، که به منطقه مرگ (Death Zone) معروف است، میزان اکسیژن در هوا به شدت کم می شود. در این ارتفاع، بدن انسان به طور مداوم در حال تحلیل رفتن است و نمی تواند به طور کامل بازسازی شود. بیماری های مرتبط با ارتفاع، از جمله ادم مغزی و ریوی (HACE و HAPE)، می توانند به سرعت کشنده باشند.
* دمای بسیار پایین و بادهای شدید: دما در ارتفاعات اورست می تواند تا منفی ۶۰ درجه سانتی گراد نیز کاهش یابد و بادهای شدید نیز سرمای ناشی از باد را تشدید می کنند، که خطر سرمازدگی و هیپوترمی را به شدت بالا می برد.
* خطر بهمن و یخشار خومبو (Khumbu Icefall): یخشار خومبو در مسیر جنوبی، یکی از خطرناک ترین بخش های صعود است. این آبشار یخی متحرک، با شکاف های عمیق (برف چال) و برج های یخی ناپایدار (سراکز)، همواره در حال جابجایی است و خطر ریزش بهمن و سقوط بلوک های عظیم یخ را در پی دارد.
* خستگی و تحلیل رفتن بدن: صعود به اورست، نیازمند آمادگی جسمانی فوق العاده و تحمل رنج های طولانی است. کوهنوردان روزها و هفته ها در شرایط سخت، با کمبود اکسیژن، تغذیه ناکافی و کمبود خواب مواجه هستند که منجر به خستگی شدید و کاهش توانایی های تصمیم گیری می شود.
* سقوط و حوادث: مسیرهای پرشیب و لغزنده، خطر سقوط را بالا می برند. همچنین، شرایط نامساعد جوی می تواند دید را مختل کرده و به حوادث منجر شود.

صعود به اورست، صرفاً یک دستاورد فیزیکی نیست، بلکه آزمونی بی رحمانه از مقاومت روانی و اراده انسانی در برابر سهمگین ترین شرایط طبیعی است.

نمادهای ماندگار: اولین صعودها و رکوردها

تاریخ اورست با نام هایی گره خورده است که الهام بخش نسل ها کوهنورد بوده اند:

* اولین صعود موفق: در ۲۹ مه ۱۹۵۳، سر ادموند هیلاری از نیوزلند و تنزینگ نورگای، شرپای نپالی، به عنوان اولین انسان ها قدم بر قله اورست گذاشتند. این لحظه تاریخی، به یکی از بزرگترین دستاوردهای بشریت در قرن بیستم تبدیل شد.
* اولین صعود بدون اکسیژن: در سال ۱۹۷۸، راینولد مسنر (ایتالیا) و پیتر هابلر (اتریش) توانستند برای اولین بار بدون استفاده از کپسول اکسیژن کمکی از مسیر جنوبی به قله اورست صعود کنند. این اقدام، مرزهای توانایی انسانی در ارتفاعات بالا را جابجا کرد و نشان داد که با سازگاری و تحمل بالا می توان حتی بدون اکسیژن به قله رسید.

اهمیت اقتصادی و چالش های توریسم

کوه اورست، علاوه بر اهمیت جغرافیایی و نمادین، یک منبع مهم درآمدزایی برای نپال نیز محسوب می شود. دولت نپال از صدور مجوز صعود، مبالغ هنگفتی را دریافت می کند که بخش قابل توجهی از اقتصاد محلی را تأمین می کند. با این حال، افزایش تعداد کوهنوردان نیز چالش هایی از قبیل آلودگی محیط زیست، مدیریت پسماند و ازدحام در مسیرهای صعود را به همراه داشته که نیازمند مدیریت پایدار و مسئولانه است.

نتیجه گیری: شکوه ابدی اورست

کوه اورست، با ارتفاع رسمی ۸۸۴۸.۸۶ متر از سطح دریا، بیش از آنکه صرفاً یک قله باشد، نمادی است جهانی از اوج گیری، چالش و استقامت. این کوه، با نام های گوناگون و تاریخچه ای پر از تلاش های علمی برای اندازه گیری دقیق، نه تنها بلندترین نقطه کره زمین است، بلکه به ما می آموزد که مفاهیمی مانند «بلندی» می توانند نسبی باشند و بسته به دیدگاه ما تعریف شوند.

چه از منظر علمی و جغرافیایی به آن بنگریم، چه از دیدگاه کوهنوردی به عنوان آخرین چالش، اورست همواره در کانون توجه بوده و خواهد بود. دشواری های صعود به آن، از کمبود اکسیژن و دمای انجماد گرفته تا خطرات بهمن و تحلیل رفتن بدن، بر عظمت دستاورد کسانی که موفق به فتح آن شده اند می افزاید. داستان اولین صعودها و تلاش های بی وقفه برای درک بهتر این غول یخی، نشان دهنده روح کاوشگر و جاه طلب بشر است.

اورست، با ایستادن بر مرز دو کشور و در قلب هیمالیای باشکوه، همچنان به الهام بخشی ادامه می دهد و یادآور این حقیقت است که در برابر عظمت طبیعت، انسان همواره در پی درک و تسخیر محدودیت هاست. این قله، نه فقط یک نقطه جغرافیایی، بلکه یک میراث ماندگار از تلاش، استقامت و شکوه طبیعت است که در حافظه جمعی بشر جاودانه خواهد ماند.