مدارک لازم برای اعسار مهریه: راهنمای جامع و کامل

برای درخواست اعسار مهریه، ارائه مدارکی از جمله کارت ملی، شناسنامه، سند ازدواج، دادنامه قطعی محکومیت مهریه، لیست جامع اموال و دارایی ها، گواهی حقوق یا مدارک درآمدی، فهرست هزینه های ضروری زندگی و استشهادیه شهود ضروری است. اعسار از پرداخت مهریه راهکاری قانونی است برای زوج هایی که پس از محکومیت به پرداخت مهریه، توانایی مالی لازم برای پرداخت یکجای آن را ندارند. این فرآیند حقوقی، ضمن حفظ حقوق زوجه، به زوج امکان می دهد تا با اثبات ناتوانی مالی، مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند. درک دقیق شرایط، مراحل و به ویژه مدارک مورد نیاز برای این دعوا، برای هر دو طرف، یعنی زوجی که خواهان اعسار است و زوجه ای که مطالبه مهریه کرده، حیاتی است.

با توجه به پیچیدگی های روزافزون قوانین و رویه های قضایی، خصوصاً با در نظر گرفتن بخشنامه ها و تغییرات احتمالی در سال 1404، آشنایی کامل با جزئیات این فرآیند از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنمای جامع به شما کمک می کند تا با آگاهی کامل از تمامی ابعاد حقوقی و عملی، گام های لازم برای پیگیری یا دفاع در پرونده اعسار مهریه را بردارید.

1. اعسار مهریه چیست؟ (تعاریف و مبانی قانونی)

مفهوم حقوقی اعسار در نظام قضایی ایران، به وضعیت شخصی اشاره دارد که به دلیل عدم دسترسی به مال یا نداشتن دارایی کافی، قادر به پرداخت بدهی ها و دیون خود نیست. در مورد مهریه، اعسار به معنای ناتوانی زوج (مرد) در پرداخت یکجای مبلغ مهریه است که پس از صدور حکم قطعی دادگاه، به ذمه او قرار گرفته است. مبنای قانونی این مفهوم در ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به وضوح بیان شده است.

«مطابق ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد. همچنین، عدم قابلیت دسترسی به مال نیز در حکم نداشتن مال است و اثبات این عدم دسترسی برعهده مدیون است.»

بنابراین، ادعای اعسار صرفاً یک ادعای شفاهی نیست، بلکه مستلزم اثبات و ارائه دلایل و مدارک مستند است که نشان دهنده ناتوانی واقعی زوج در پرداخت یکجای مهریه باشد. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد.

تفاوت اعسار و تقسیط مهریه

با وجود ارتباط تنگاتنگ بین این دو مفهوم، اعسار و تقسیط مهریه دو مرحله متفاوت در فرآیند حقوقی هستند. «اعسار» به معنای احراز وضعیت ناتوانی مالی زوج است. به عبارت دیگر، اعسار حالتی حقوقی است که دادگاه پس از بررسی مدارک و شواهد، عدم تمکن مالی زوج را تأیید می کند. «تقسیط مهریه»، اما نتیجه و پیامد پذیرش اعسار است. زمانی که دادگاه اعسار زوج را محرز دانست، حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی صادر می کند. این اقساط بر اساس توان مالی زوج و میزان مهریه تعیین می شوند.

چه کسانی می توانند درخواست اعسار دهند؟

اصولاً، درخواست اعسار توسط زوج که محکوم به پرداخت مهریه شده است، مطرح می شود. اما در برخی موارد، ضامن مهریه (در صورتی که مهریه توسط شخص ثالثی ضمانت شده باشد) نیز می تواند در صورت ناتوانی از پرداخت، درخواست اعسار دهد.

مستثنیات دین چیست و چه اموالی شامل آن نمی شود؟

مستثنیات دین به اموالی گفته می شود که مطابق قانون، حتی در صورت بدهکار بودن شخص، از توقیف و فروش برای پرداخت بدهی معاف هستند. این اموال برای تأمین حداقل معیشت و کرامت انسانی بدهکار و افراد تحت تکفل او ضروری تلقی می شوند. ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مستثنیات دین را مشخص کرده است که شامل موارد زیر است:

1. منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون در حالت اعسار او باشد.
2. اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوایج ضروری مدیون و خانواده او لازم است.
3. آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه مدیون و افراد تحت تکفل وی.
4. کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنان.
5. وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاصی که حرفه و شغل آن ها مستلزم استفاده از این وسایل است.
6. تلفن مورد نیاز مدیون.
7. مبلغی که در قانون برای ودیعه اجاره مسکن تعیین شده است.

مثال های رایج:

• منزل مسکونی: اگر زوج یک منزل مسکونی داشته باشد که عرفاً در شأن او و خانواده اش باشد، این ملک جزء مستثنیات دین محسوب شده و قابل توقیف برای مهریه نیست.
• خودرو: عموماً خودرو جزء مستثنیات دین محسوب نمی شود، مگر اینکه اثبات شود وسیله امرار معاش و شغل زوج باشد (مثلاً راننده تاکسی) یا به دلیل بیماری خاص و معلولیت، برای رفت وآمد ضروری باشد. در غیر این صورت، خودرو قابل توقیف و فروش برای پرداخت مهریه است.

2. شرایط درخواست اعسار از پرداخت مهریه در سال 1404 (با تاکید بر آخرین بخشنامه ها)

درخواست اعسار از پرداخت مهریه نیازمند احراز شرایط خاصی است که دادگاه ها با دقت آن ها را بررسی می کنند. در سال 1404، با توجه به بخشنامه ها و رویه های قضایی جدید، این شرایط سختگیرانه تر و شفاف تر شده اند تا از سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری شود.

احراز واقعی عدم تمکن مالی (فراتر از صرف ادعا)

صرف ادعای ناتوانی مالی از سوی زوج برای اثبات اعسار کافی نیست. دادگاه باید به صورت واقعی و مستند از عدم تمکن مالی زوج اطمینان حاصل کند. این بدین معناست که زوج باید با ارائه مدارک و دلایل متقن، ثابت کند که نه تنها در حال حاضر توان پرداخت یکجای مهریه را ندارد، بلکه حتی از طریق فروش اموال و دارایی های غیرمستثنیات دین نیز قادر به تأدیه آن نیست.

اهمیت شفافیت در ارائه اطلاعات مالی و تبعات کتمان دارایی

یکی از مهمترین الزامات در پرونده اعسار، صداقت و شفافیت کامل زوج در معرفی تمامی اموال، دارایی ها، درآمدها و هزینه های خود است. بخشنامه های جدید قوه قضائیه بر این موضوع تأکید ویژه ای دارند. کتمان دارایی (پنهان کردن عمدی اموال برای فرار از پرداخت مهریه) می تواند تبعات حقوقی جدی برای زوج به همراه داشته باشد که شامل رد دادخواست اعسار و حتی مجازات حبس (سه تا شش ماه) می گردد.

وضعیت تاجران و ورشکستگی (عدم پذیرش اعسار از تجار)

طبق قانون، تاجران نمی توانند درخواست اعسار دهند. در صورتی که فردی به عنوان تاجر شناخته شود و توانایی مالی پرداخت بدهی های خود را نداشته باشد، باید طبق مقررات قانون تجارت، دادخواست ورشکستگی ارائه کند، نه اعسار. تشخیص تاجر بودن نیز بر اساس نوع و حجم فعالیت های اقتصادی فرد صورت می گیرد.

زمان مناسب برای ارائه دادخواست اعسار (پس از قطعیت حکم مهریه و قبل از جلب)

بهترین و مناسب ترین زمان برای تقدیم دادخواست اعسار، پس از صدور حکم قطعی مهریه و قبل از اینکه زوجه درخواست اجراییه و جلب زوج را مطرح کند، است. اگر زوج پس از قطعیت حکم مهریه، دادخواست اعسار را تقدیم نکند، زوجه می تواند از دادگاه تقاضای جلب او را نماید. در صورت جلب، زوج می تواند با ارائه وثیقه یا کفیل، تا زمان صدور حکم اعسار، از بازداشت آزاد شود.

نقش استعلامات سیستمی دادگاه (سامانه ثنا، سامانه جامع املاک، بانک ها، بیمه، راهور و…)

در سال های اخیر، سیستم قضایی کشور با بهره گیری از فناوری های نوین، توانایی خود را در احراز وضعیت مالی اشخاص افزایش داده است. دادگاه ها در رسیدگی به دادخواست اعسار، صرفاً به اظهارات و مدارک ارائه شده از سوی زوج اکتفا نمی کنند، بلکه از طریق سامانه های متعددی اقدام به استعلام وضعیت مالی زوج می نمایند. این استعلامات شامل موارد زیر می شوند:

• سامانه ثنا: برای احراز هویت و سوابق قضایی.
• سامانه جامع املاک کشور: برای شناسایی اموال غیرمنقول (زمین، خانه، آپارتمان) به نام زوج.
• بانک ها و مؤسسات مالی: برای اطلاع از موجودی حساب ها، گردش مالی (خصوصاً در سه سال اخیر)، وامی ها و سپرده های زوج.
• بیمه: برای بررسی سوابق بیمه ای، حقوق و مزایای دریافتی (برای کارمندان و کارگران).
• سازمان بورس و اوراق بهادار: برای شناسایی سهام و اوراق بهادار به نام زوج.
• اداره راهور: برای شناسایی خودرو و سایر وسایل نقلیه به نام زوج.

این استعلامات سیستمی باعث می شود تا هرگونه کتمان یا پنهان کاری مالی به راحتی کشف شود و بر اهمیت صداقت در ارائه اطلاعات مالی تأکید می کند.

3. مدارک لازم برای اعسار مهریه: راهنمای جامع و دقیق (کانون اصلی مقاله)

جمع آوری دقیق و کامل مدارک، سنگ بنای موفقیت در دعوای اعسار از پرداخت مهریه است. دادگاه برای احراز واقعی ناتوانی مالی زوج، به بررسی ریزبینانه این اسناد می پردازد. در ادامه، لیست جامعی از مدارک مورد نیاز به تفکیک دسته ها ارائه می شود.

الف) مدارک هویتی و حقوقی

• کارت ملی و شناسنامه زوج (خواهان): این مدارک برای احراز هویت و اطمینان از صحت اطلاعات فردی خواهان ضروری هستند.
• سند ازدواج (عقدنامه): سند رسمی ازدواج، رابطه زوجیت و تعلق مهریه را اثبات می کند.
• دادنامه قطعی محکومیت مهریه (حکم دادگاه برای پرداخت مهریه): این دادنامه نشان می دهد که زوج رسماً از سوی دادگاه به پرداخت مهریه محکوم شده و حکم قطعی شده است.
• اجرائیه (در صورت صدور): در صورتی که پس از قطعیت حکم، زوجه درخواست اجراییه کرده باشد، ارائه برگ اجراییه نیز لازم است.

ب) مدارک مالی برای اثبات عدم تمکن

این بخش، مهمترین قسمت از مدارک لازم برای اعسار مهریه است و باید با نهایت دقت و شفافیت تهیه و ارائه شود. هرگونه نقص یا ابهام در این مدارک می تواند منجر به رد دادخواست اعسار گردد.

لیست جامع اموال و دارایی ها:

• اموال منقول:
  • خودرو (با ذکر مشخصات کامل، مدل، سال ساخت، پلاک و وضعیت فعلی).
  • سهام، اوراق بهادار (شامل سهام شرکت ها، صندوق های سرمایه گذاری، اوراق مشارکت و…).
  • موجودات بانکی نزد بانک ها و مؤسسات مالی (شامل گردش حساب حداقل سه سال اخیر از تمامی حساب ها).
  • وجوه نقد (در صورت وجود و ذکر محل نگهداری).
  • سایر اموال منقول با ارزش (مانند طلا، جواهرات، لوازم گرانبهای منزل، ابزار کار گران قیمت).
• اموال غیرمنقول:
  • زمین، آپارتمان، مغازه، ویلا (با ذکر مشخصات کامل از جمله پلاک ثبتی، آدرس دقیق، کاربری و وضعیت فعلی – مثلاً مسکونی، تجاری، اداری).
  • حقوق مربوط به اموال غیرمنقول (مانند حق سرقفلی، حق کسب و پیشه).
• مطالبات و وجوهی که از اشخاص ثالث دارید:
  • اسناد مربوط به بدهی سایر افراد به شما (مانند چک، سفته، قراردادهای وام دهی).
  • هرگونه مطالبات دیگر (مثلاً طلب از کارفرما یا شریک تجاری).
• معرفی تمامی نقل و انتقالات مالی و اموال (منقول و غیرمنقول) در سه سال اخیر:

  این بند با توجه به بخشنامه های جدید قوه قضائیه اهمیت فراوانی یافته است. زوج باید لیستی دقیق از هرگونه خرید، فروش، هبه (بخشیدن)، صلح یا انتقال هر نوع مال (اعم از خودرو، ملک، سهام، مبالغ کلان بانکی) در بازه زمانی سه سال قبل از تاریخ تقدیم دادخواست اعسار را به دادگاه ارائه دهد. هدف از این الزام، جلوگیری از انتقال صوری اموال به نام دیگران برای فرار از پرداخت مهریه است. دادگاه این موارد را به دقت بررسی خواهد کرد.

اسناد مربوط به درآمد و هزینه ها:

• گواهی حقوق یا فیش حقوقی (برای کارمندان): شامل مبلغ حقوق دریافتی، کسورات و مزایا.
• مدارک مربوط به شغل آزاد و میزان درآمد:
  • پروانه کسب یا گواهی فعالیت صنفی.
  • اظهارنامه مالیاتی (در صورت وجود).
  • فاکتورهای خرید و فروش یا دفاتر حسابداری.
  • تراکنش های بانکی مربوط به فعالیت شغلی.
• فهرست هزینه های ضروری زندگی:
  • قرارداد اجاره نامه و قبوض آب، برق، گاز، تلفن.
  • مدارک مربوط به اقساط وام های بانکی (شامل وام مسکن، خودرو، وام های شخصی).
  • هزینه های درمانی (فاکتورهای پزشکی، دارویی، مدارک بیمه درمانی).
  • هزینه های مربوط به افراد تحت تکفل (نفقه فرزندان، پدر و مادر سالخورده، شهریه مدارس یا دانشگاه فرزندان).
  • سایر تعهدات مالی رسمی و قانونی (مانند اقساط محکومیت های مالی دیگر).
• سوابق بیمه ای و مالیاتی (در صورت درخواست دادگاه): این سوابق می تواند شامل سوابق بیمه تأمین اجتماعی، سوابق پرداخت مالیات، و سایر اسناد مرتبط با وضعیت مالی و شغلی باشد.

ج) مدارک تکمیلی و استشهادیه

این مدارک، پشتیبانی کننده ادعای اعسار هستند و به قاضی در تشکیل یک دیدگاه جامع کمک می کنند.

استشهادیه شهود:

• فرم استشهادیه: این فرم باید به صورت کتبی تنظیم شده و در آن شهود، به وضوح اعلام کنند که از وضعیت مالی و معیشتی زوج آگاهی کامل دارند و او را معسر از پرداخت یکجای مهریه می دانند.
• تعداد شهود: حداقل دو نفر شاهد عاقل و بالغ نیاز است. در برخی موارد و بسته به رویه قضات، ممکن است نیاز به 4 نفر شاهد باشد.
• شرایط شهود:
  • شهود باید از وضعیت مالی، شغل، میزان درآمد و نحوه امرار معاش زوج (خواهان) اطلاعات کافی و موثق داشته باشند.
  • باید توانایی حضور در جلسه دادگاه را داشته باشند (در صورتی که قاضی نیاز به شنیدن شهادت حضوری آن ها ببیند).
  • شهود نباید با زوج رابطه خویشاوندی بسیار نزدیک یا منافع مشترکی داشته باشند که شائبه عدم بی طرفی را ایجاد کند.

• سایر مدارک مرتبط:
  • گواهی پزشکی برای بیماری های خاص و صعب العلاج که بر توانایی کسب درآمد زوج تأثیر گذاشته است.
  • مدارک کفالت افراد (مانند گواهی فوت همسر سابق و سرپرستی فرزندان یتیم).
  • هرگونه مدرک دیگری که وضعیت خاص مالی یا معیشتی زوج را تأیید کند.

4. مراحل طرح و رسیدگی به دادخواست اعسار مهریه

فرآیند طرح و رسیدگی به دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، مراحلی حقوقی و مشخص دارد که باید با دقت و رعایت تشریفات قانونی طی شود تا به نتیجه مطلوب منجر گردد. این مراحل به شرح زیر است:

تهیه و تنظیم دادخواست اعسار

اولین گام، تهیه و تنظیم یک دادخواست اعسار جامع و دقیق است. این دادخواست باید شامل اطلاعات کامل خواهان (زوج)، خوانده (زوجه)، خواسته (اعسار از پرداخت مهریه و تقاضای تقسیط آن)، دلایل و منضمات (مدارک پیوست) باشد. نحوه نگارش این دادخواست بسیار مهم است؛ باید به زبانی حقوقی و مستدل، ناتوانی مالی زوج را تشریح کرده و لیست کامل اموال و دارایی ها و همچنین تعهدات مالی و هزینه های زندگی را ضمیمه آن کرد.

ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضائی

پس از تنظیم دادخواست و جمع آوری کلیه مدارک مورد نیاز، زوج باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضائی، دادخواست خود را ثبت کند. تمامی مدارک پیوست باید اسکن شده و در سامانه بارگذاری شوند. هزینه دادرسی اعسار نیز در این مرحله پرداخت می شود.

ابلاغ دادخواست به طرف مقابل (زوجه)

پس از ثبت دادخواست، از طریق سامانه ثنا، دادخواست اعسار به زوجه (خوانده) ابلاغ می شود. زوجه فرصت دارد تا در مهلت مقرر قانونی، لایحه دفاعیه خود را در پاسخ به ادعای اعسار زوج تقدیم کند و در صورت لزوم، به ادعاهای زوج اعتراض نماید.

تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه خانواده

دادگاه خانواده مربوطه، پس از انجام مراحل ابلاغ، زمانی را برای تشکیل جلسه رسیدگی تعیین می کند و طرفین را به همراه شهود (در صورت نیاز) احضار می نماید. حضور طرفین یا وکلای آن ها در این جلسه ضروری است.

بررسی مدارک و ادله طرفین (قاضی، شهود، استعلامات)

در جلسه رسیدگی، قاضی به بررسی دقیق مدارک ارائه شده از سوی زوج (لیست اموال، مدارک درآمدی و هزینه ها) می پردازد. همچنین، اظهارات شهود زوج (در صورتی که احضار شده باشند) شنیده می شود. زوجه نیز فرصت دارد تا ادله خود را برای رد ادعای اعسار زوج مطرح کند (مثلاً معرفی اموالی که زوج پنهان کرده است). قاضی همچنین از طریق سامانه های سیستمی (ثنا، اداره ثبت، بانک ها و…) استعلامات لازم را برای احراز دقیق وضعیت مالی زوج به عمل می آورد.

صدور رأی دادگاه (پذیرش اعسار و تقسیط، یا رد اعسار)

پس از بررسی تمامی جوانب پرونده و ادله طرفین، قاضی رأی خود را صادر می کند. این رأی ممکن است به یکی از اشکال زیر باشد:

• پذیرش اعسار و تقسیط: در این صورت، دادگاه با در نظر گرفتن توان مالی زوج، مهریه را به صورت پیش قسط و اقساط ماهانه تقسیم می کند.
• رد اعسار: در صورتی که دادگاه، اعسار زوج را محرز نداند (مثلاً به دلیل اثبات تمکن مالی یا کتمان دارایی)، دادخواست اعسار رد شده و زوج ملزم به پرداخت یکجای مهریه خواهد بود.

امکان اعتراض و تجدیدنظرخواهی

هر یک از طرفین (زوج یا زوجه) که به رأی صادره اعتراض داشته باشند، می توانند در مهلت مقرر قانونی (معمولاً 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی)، درخواست تجدیدنظرخواهی خود را به دادگاه تجدیدنظر استان تقدیم کنند. رأی صادره از دادگاه تجدیدنظر، قطعی و لازم الاجرا خواهد بود.

اجرای حکم اعسار و نظارت بر پرداخت اقساط

پس از قطعیت حکم اعسار و تقسیط، زوج موظف است اقساط مهریه را طبق آنچه دادگاه تعیین کرده، به صورت منظم پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت اقساط، زوجه می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، پیگیری قانونی برای وصول اقساط معوقه را انجام دهد که می تواند منجر به جلب زوج یا توقیف اموال وی گردد.

5. نحوه محاسبه و تقسیط مهریه طبق قانون جدید و رویه قضایی 1404

یکی از مهم ترین بخش های رسیدگی به دعوای اعسار، نحوه محاسبه و تعیین میزان پیش قسط و اقساط مهریه است. این فرآیند بر اساس معیارهای مشخصی صورت می گیرد که هدف آن، ایجاد تعادل میان حقوق زوجه برای دریافت مهریه و توانایی واقعی زوج در پرداخت آن است.

معیارهای تعیین میزان پیش قسط و اقساط ماهانه

دادگاه در تعیین میزان پیش قسط و اقساط ماهانه مهریه، تمامی جوانب مالی و معیشتی زوج و حتی تا حدودی وضعیت زوجه را مورد بررسی قرار می دهد. مهمترین این معیارها عبارتند از:

• درآمد زوج: مهمترین عامل، میزان درآمد ثابت و مستمر زوج (اعم از حقوق کارمندی، درآمد شغل آزاد، اجاره بها و…).
• تعداد سکه ها و ارزش روز مهریه: ارزش کلی مهریه، به خصوص در مورد مهریه هایی که به صورت سکه تعیین شده اند، با توجه به نرخ روز سکه محاسبه می شود.
• وضعیت معیشتی زوجه: اگر زوجه فاقد شغل و درآمد باشد و برای امرار معاش خود به مهریه نیاز مبرم داشته باشد، این موضوع می تواند در تعیین میزان اقساط تأثیرگذار باشد.
• تعداد افراد تحت تکفل زوج: هزینه های مربوط به همسر دوم (در صورت تأهل مجدد)، فرزندان، پدر و مادر سالخورده و سایر افراد تحت تکفل زوج در نظر گرفته می شود.
• سایر تعهدات مالی زوج: اقساط وام های بانکی، بدهی های قانونی دیگر، نفقه و اجرت المثل.
• دارایی های موجود زوج: حتی اگر جزء مستثنیات دین نباشد و در صورت لزوم قابل توقیف باشد، می تواند در تعیین میزان پیش قسط مؤثر واقع شود.

رویه دادگاه ها در تعیین اقساط (مثال: یک چهارم یا یک سوم درآمد)

اگرچه قانون میزان مشخصی را برای پیش قسط و اقساط ماهانه مهریه تعیین نکرده است، اما در رویه قضایی، قضات با در نظر گرفتن موارد فوق، معمولاً به روش های زیر عمل می کنند:

• پیش قسط: میزان پیش قسط معمولاً درصدی از کل مهریه (مثلاً 5 تا 15 درصد) یا مبلغی معین از سکه (مثلاً 10 تا 20 سکه) تعیین می شود. در بخشنامه های جدید، تمایل به تعیین پیش قسط منطقی تر و متناسب تر با توان زوج دیده می شود.
• اقساط ماهانه: رویه رایج در دادگاه ها این است که میزان اقساط ماهانه از یک چهارم (1/4) درآمد ماهانه زوج بیشتر نشود، تا فشار غیرقابل تحملی به او وارد نگردد و زندگی او دچار اختلال نشود. در برخی موارد و برای زوج های مجرد، این نسبت ممکن است تا یک سوم (1/3) درآمد نیز افزایش یابد. البته این تنها یک رویه عرفی است و قاضی با توجه به شرایط خاص هر پرونده، می تواند میزان دیگری را تعیین کند.

امکان درخواست تعدیل اقساط در صورت تغییر وضعیت مالی (افزایش یا کاهش)

یکی از مهمترین ویژگی های حکم تقسیط مهریه، قابلیت «تعدیل» آن است. اگر پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی زوج (بدهکار) یا زوجه (طلبکار) به طور قابل توجهی تغییر کند، هر یک از طرفین می توانند با ارائه دادخواست جدید، از دادگاه درخواست تعدیل میزان اقساط را بنمایند.

• افزایش توان مالی زوج: اگر زوج به درآمد بالاتر یا اموال جدیدی دست پیدا کند، زوجه می تواند درخواست افزایش میزان اقساط یا حتی پرداخت یکجای بخشی از مهریه را مطرح کند.
• کاهش توان مالی زوج: اگر زوج به دلیل بیماری، از دست دادن شغل، افزایش هزینه های زندگی (مانند تولد فرزند یا فوت سرپرست خانواده)، دچار کاهش توان مالی شود، می تواند درخواست کاهش میزان اقساط را به دادگاه تقدیم نماید.

دادگاه مجدداً با بررسی مدارک و ادله جدید، در خصوص تعدیل اقساط تصمیم گیری خواهد کرد.

6. حقوق و تکالیف زوجین در دعوای اعسار مهریه

در دعوای اعسار از پرداخت مهریه، هر دو طرف پرونده، یعنی زوج (خواهان اعسار) و زوجه (خوانده اعسار)، دارای حقوق و تکالیف مشخصی هستند که رعایت آن ها به اجرای عدالت و پیشبرد صحیح پرونده کمک می کند.

تکالیف زوج (خواهان اعسار):

• صداقت کامل در اظهار دارایی: زوج موظف است تمامی اموال، دارایی ها، منابع درآمدی، مطالبات و نقل و انتقالات مالی خود (حتی در سه سال اخیر) را با صداقت کامل و بدون هیچ گونه کتمانی به دادگاه معرفی کند.
• ارائه مدارک دقیق و کامل: زوج باید تمامی مدارک هویتی، حقوقی، مالی و تکمیلی که پیشتر توضیح داده شد را به صورت دقیق و کامل به دادگاه ارائه دهد.
• حضور در جلسات دادگاه: زوج یا وکیل او باید در تمامی جلسات رسیدگی به دعوای اعسار حضور یابند و به سوالات قاضی و دفاعیات زوجه پاسخ دهند.
• پرداخت منظم اقساط (در صورت پذیرش اعسار): پس از صدور حکم تقسیط، زوج موظف است اقساط را طبق زمان بندی تعیین شده و به صورت منظم پرداخت کند. عدم پرداخت اقساط می تواند تبعات قانونی جدی در پی داشته باشد.

حقوق زوجه (خوانده اعسار):

• حق اعتراض به ادعای اعسار: زوجه می تواند به ادعای اعسار زوج اعتراض کند و دلایل و مدارکی را برای اثبات تمکن مالی زوج به دادگاه ارائه دهد (مثلاً معرفی اموالی که زوج کتمان کرده است).
• درخواست استعلام از اموال زوج: زوجه حق دارد از دادگاه بخواهد تا نسبت به استعلام وضعیت مالی زوج از مراجع ذی ربط (مانند بانک ها، اداره ثبت املاک، اداره راهور و…) اقدام کند.
• درخواست جلب در صورت عدم پرداخت اقساط: در صورتی که اعسار زوج پذیرفته شده و مهریه تقسیط گردد، اما زوج اقساط را به موقع پرداخت نکند، زوجه می تواند از اجرای احکام دادگستری درخواست جلب زوج را به دلیل عدم ایفای تعهدات مالی بنماید. لازم به ذکر است که طبق بخشنامه های جدید، جلب زوج در خصوص مهریه کمتر انجام می شود، مگر در صورت عدم پرداخت اقساط پس از حکم اعسار.
• درخواست تعدیل اقساط: در صورت افزایش توان مالی زوج، زوجه حق دارد درخواست تعدیل و افزایش میزان اقساط را به دادگاه تقدیم کند.

7. تبعات ادعای اعسار بر خلاف حقیقت (کتمان دارایی)

قانون گذار برای مقابله با سوءاستفاده از حق اعسار و جلوگیری از فرار مدیونین از پرداخت دیون، مجازات هایی را برای ادعای اعسار بر خلاف حقیقت پیش بینی کرده است. کتمان دارایی، یعنی پنهان کردن عمدی اموال و دارایی ها به منظور وانمود کردن ناتوانی مالی، از جمله مصادیق ادعای اعسار کذب محسوب می شود و تبعات جدی حقوقی و کیفری در پی دارد.

تبعیت ادعای اعسار کذب شامل موارد زیر است:

• رد شدن دادخواست اعسار: اگر دادگاه متوجه شود که زوج با وجود تمکن مالی، اقدام به کتمان دارایی کرده و ادعای اعسار او بر خلاف حقیقت است، دادخواست اعسار وی را رد خواهد کرد. در این صورت، زوج مکلف به پرداخت یکجای مهریه خواهد بود.
• مجازات حبس: مطابق ماده ۱۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، هرگاه ثابت شود که ادعای اعسار کذب بوده و مدیون با داشتن تمکن مالی، خود را معسر قلمداد کرده است، علاوه بر الزامات پرداخت دین، به مجازات حبس تعزیری از سه ماه و یک روز تا شش ماه محکوم خواهد شد. این مجازات نشان دهنده اهمیت صداقت در فرآیند قضایی است.
• تأثیر منفی بر سایر پرونده های حقوقی: اثبات کتمان دارایی و عدم صداقت در یک پرونده قضایی، می تواند بر اعتبار فرد در سایر دعاوی حقوقی و حتی کیفری نیز تأثیر منفی بگذارد و منجر به بدبینی و عدم اعتماد قاضی به اظهارات او شود.

بنابراین، اکیداً توصیه می شود که زوجین در فرآیند درخواست اعسار، نهایت صداقت را داشته باشند و تمامی اطلاعات مالی خود را به صورت شفاف و کامل به دادگاه ارائه دهند.

8. حکم اعسار مهریه چقدر طول می کشد و چه عواملی بر آن تأثیر دارد؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده اعسار مهریه، یک فرآیند ثابت و مشخص نیست و به عوامل متعددی بستگی دارد. این عوامل می توانند روند رسیدگی را تسریع یا کند کنند. عموماً این پرونده ها بین 3 تا 9 ماه به طول می انجامند، اما در برخی موارد پیچیده تر، این زمان ممکن است بیشتر شود.

عوامل مؤثر بر مدت زمان رسیدگی:

• تعداد پرونده ها در شعبه: حجم کاری و تعداد پرونده هایی که در یک شعبه دادگاه رسیدگی می شود، تأثیر مستقیمی بر زمان بندی جلسات و سرعت صدور رأی دارد.
• پیچیدگی پرونده و نیاز به استعلامات متعدد: اگر وضعیت مالی زوج پیچیده باشد و نیاز به استعلام از چندین نهاد (بانک ها، اداره ثبت، بورس، بیمه، راهور و…) وجود داشته باشد، این فرآیند زمان بر خواهد بود. هر استعلام ممکن است هفته ها به طول انجامد.
• حضور یا عدم حضور وکیل: وکیل متخصص با آگاهی از رویه های قضایی و تکمیل دقیق دادخواست و مدارک، می تواند به تسریع روند کمک کند. همچنین دفاعیات مستدل وکیل می تواند از اطاله دادرسی جلوگیری نماید.
• همکاری طرفین: در صورتی که طرفین (زوج و زوجه) مدارک مورد نیاز را به موقع ارائه دهند و در جلسات دادگاه حاضر شوند، روند رسیدگی سریع تر خواهد بود. عدم حضور یکی از طرفین یا تأخیر در ارائه مدارک، می تواند منجر به تجدید جلسات و طولانی شدن پرونده شود.
• اعتراض و تجدیدنظرخواهی: در صورت اعتراض به رأی اولیه و درخواست تجدیدنظرخواهی، پرونده به دادگاه تجدیدنظر ارجاع می شود که خود مستلزم زمان اضافی برای بررسی و صدور رأی مجدد است.

با توجه به این عوامل، پیش بینی دقیق مدت زمان صدور حکم اعسار دشوار است، اما با رعایت نکات حقوقی و همکاری فعال، می توان به تسریع آن امیدوار بود.

9. نقش وکیل متخصص در پرونده های اعسار مهریه

دعوای اعسار از پرداخت مهریه، با وجود ماهیت ظاهراً ساده، دارای پیچیدگی های حقوقی و فنی بسیاری است. حضور وکیل متخصص در این پرونده ها نه تنها می تواند به تسریع روند کمک کند، بلکه شانس موفقیت در احراز اعسار و تعیین اقساط عادلانه را نیز به شکل قابل توجهی افزایش می دهد.

مزایای استفاده از وکیل متخصص:

• تنظیم دقیق دادخواست و مستندات: وکیل با تجربه می داند که چگونه دادخواست اعسار را به صورت حقوقی، مستدل و کامل تنظیم کند و چه مدارکی را به چه نحوی ضمیمه آن نماید تا حداکثر تأثیر را بر قاضی بگذارد.
• دفاع مؤثر و علمی: وکیل در جلسات دادگاه، با تسلط بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند دفاعیات مستدلی ارائه دهد، به سوالات قاضی به درستی پاسخ دهد و به اعتراضات طرف مقابل به شیوه ای مؤثر واکنش نشان دهد.
• تسریع روند رسیدگی: وکلای متخصص با اشراف بر مراحل اداری و قضایی، می توانند فرآیند ثبت دادخواست، پیگیری استعلامات و حضور در جلسات را به صورت منظم و بدون تأخیر انجام دهند.
• شناسایی نقاط ضعف و قوت پرونده: وکیل می تواند پیش از طرح دعوا، پرونده را از جهات مختلف بررسی کرده و نقاط ضعف و قوت آن را شناسایی کند تا بهترین استراتژی را برای پیشبرد دعوا انتخاب نماید.
• مشاوره حقوقی: وکیل متخصص می تواند به زوج در مورد نحوه جمع آوری مدارک، رفتار در دادگاه، تبعات حقوقی احتمالی و حقوق و تکالیفش مشاوره دقیق ارائه دهد.

باورهای غلط در مورد نقش وکیل در اعسار:

برخی افراد گمان می کنند که استفاده از وکیل در دعوای اعسار به معنای تمکن مالی زوج است و ممکن است این موضوع در نظر قاضی منفی تلقی شود. این باور نادرست است. داشتن وکیل حق هر شخص در دادگاه است و استفاده از آن نه تنها نشانه تمکن مالی نیست، بلکه می تواند نشانه جدی بودن و اهتمام فرد به پیگیری حقوقی باشد. قاضی محترم بر اساس مدارک و شواهد مالی حکم صادر می کند، نه صرف حضور وکیل.

نکات مهم در انتخاب وکیل متخصص:

• تخصص در حقوق خانواده: وکیلی را انتخاب کنید که به صورت تخصصی در زمینه دعاوی خانواده، به ویژه مهریه و اعسار، تجربه و دانش کافی داشته باشد.
• تجربه عملی: سوابق کاری و تعداد پرونده های موفق وکیل در زمینه اعسار را بررسی کنید.
• صداقت و شفافیت: وکیلی را انتخاب کنید که در ارائه مشاوره و تشریح واقعیت های پرونده (حتی اگر تلخ باشند) با شما صداقت کامل داشته باشد.

10. نمونه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه (فرم کلی)

تنظیم صحیح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، اولین گام و یکی از مهمترین مراحل این فرآیند حقوقی است. در ادامه یک نمونه کلی از دادخواست اعسار آورده شده که می تواند به عنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرد. تأکید می شود که این نمونه صرفاً یک الگوی کلی است و باید با توجه به شرایط و جزئیات خاص هر پرونده، توسط وکیل متخصص تکمیل و تنظیم شود.

خواهان: (مشخصات کامل زوج شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، نشانی کامل)
خوانده: (مشخصات کامل زوجه شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، نشانی کامل)

خواسته:
1. صدور حکم بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای مهریه محکوم به به میزان (تعداد سکه/مبلغ ریال) موضوع دادنامه قطعی شماره .......... مورخ .......... صادره از شعبه .......... دادگاه خانواده .......... .
2. صدور حکم بر تقسیط مهریه فوق الذکر با تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه متناسب با وضعیت مالی و معیشتی اینجانب.

دلایل و منضمات:
1. تصویر مصدق کارت ملی و شناسنامه خواهان.
2. تصویر مصدق سند ازدواج شماره .......... مورخ .......... .
3. تصویر مصدق دادنامه قطعی شماره .......... مورخ .......... (حکم محکومیت به مهریه).
4. لیست کامل اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول (به همراه جزئیات و مشخصات دقیق).
5. مدارک مربوط به درآمد و هزینه های ضروری زندگی (مانند فیش حقوقی، پروانه کسب، اجاره نامه، اقساط وام و...).
6. استشهادیه شهود مبنی بر عدم تمکن مالی (به پیوست).
7. (در صورت وجود) سایر مدارک و مستندات دال بر وضعیت اعسار.

ریاست محترم دادگاه خانواده ..........

با سلام و احترام،
به استحضار عالی می رساند، اینجانب خواهان به موجب دادنامه قطعی شماره .......... مورخ .......... صادره از شعبه .......... دادگاه خانواده .......... به پرداخت مهریه به میزان (تعداد سکه/مبلغ ریال) در حق خوانده محترم محکوم گردیده ام.
متأسفانه اینجانب به دلیل (ذکر دلیل واقعی عدم تمکن مالی، مانند: از دست دادن شغل، ورشکستگی کسب و کار، بیماری، افزایش تعداد افراد تحت تکفل، عدم مالکیت هرگونه مال به جز مستثنیات دین و...) توانایی پرداخت یکجای مهریه فوق الذکر را ندارم.
لیست کامل اموال و دارایی های بنده به همراه مدارک مربوط به درآمد و هزینه های زندگی و همچنین استشهادیه شهود مطلع از وضعیت مالی ام، به پیوست تقدیم حضور می گردد. همان طور که مستحضرید، تمامی دارایی های اینجانب (به جز مستثنیات دین) تکافوی پرداخت مهریه را نمی دهد و درآمد ماهیانه بنده نیز به سختی کفاف هزینه های ضروری زندگی خود و افراد تحت تکفلم را می دهد.
لذا با توجه به مراتب معروضه و ادله و منضمات پیوستی، مستنداً به مواد 6 و 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و سایر قوانین و مقررات مربوطه، از محضر عالی درخواست صدور حکم بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای مهریه و تقسیط آن به صورت پیش قسط و اقساط ماهانه متناسب با توان مالی ام را دارم.
پیشاپیش از حسن توجه و دستور مقتضی آن مقام محترم کمال تشکر را دارم.

با تقدیم احترام،
نام و نام خانوادگی خواهان (زوج)
امضاء
تاریخ:

سوالات متداول

آیا اعسار از پرداخت هزینه دادرسی مهریه امکان پذیر است؟

بله، در کنار درخواست اعسار از پرداخت مهریه، زوج می تواند برای پرداخت هزینه دادرسی (اعم از هزینه دادرسی مرحله بدوی و تجدیدنظر) نیز درخواست اعسار دهد. در این صورت، دادگاه ابتدا به درخواست اعسار از هزینه دادرسی رسیدگی می کند و در صورت پذیرش، زوج از پرداخت این هزینه ها معاف شده یا به صورت اقساطی آن را پرداخت خواهد کرد.

حداقل پیش قسط مهریه چقدر است؟

قانون میزان مشخصی برای حداقل پیش قسط مهریه تعیین نکرده است. تعیین میزان پیش قسط کاملاً به نظر قاضی پرونده بستگی دارد و بر اساس وضعیت مالی زوج، میزان مهریه، و همچنین شرایط معیشتی زوجه تعیین می شود. رویه قضایی ممکن است درصدی از کل مهریه یا تعداد مشخصی سکه را به عنوان پیش قسط در نظر بگیرد.

آیا سقف 110 سکه در اعسار مهریه تأثیر دارد؟

قانون 110 سکه (ماده 22 قانون حمایت خانواده) به موضوع قابلیت بازداشت زوج در قبال مهریه اشاره دارد. بدین معنا که تا 110 سکه، زوج در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، امکان بازداشت دارد. اما این سقف به معنای عدم تعهد زوج به پرداخت مابقی مهریه نیست. در دعوای اعسار، زوج باید تمامی مهریه (چه کمتر یا بیشتر از 110 سکه) را تقسیط کند، مگر اینکه زوجه از بخشی از مهریه خود گذشت کرده باشد.

اگر مرد هیچ درآمدی نداشته باشد، تکلیف مهریه چیست؟

اگر مرد واقعاً هیچ درآمدی نداشته باشد و این موضوع برای دادگاه اثبات شود، باز هم از پرداخت مهریه معاف نمی شود. دادگاه ممکن است پیش قسط را صفر یا بسیار کم در نظر بگیرد و اقساط ماهانه را نیز بسیار ناچیز (مثلاً حتی یک سکه در سال یا کمتر) تعیین کند. هدف قانون، حفظ حقوق زوجه و عدم از بین رفتن اصل دین است، حتی اگر وصول آن به کندی صورت گیرد. در این موارد، قاضی وضعیت معیشتی زوج را به شدت مدنظر قرار می دهد.

در دادگاه اعسار مهریه چه باید گفت؟

در دادگاه اعسار مهریه، زوج باید به صورت واضح و صادقانه وضعیت مالی خود را تشریح کند. باید بر عدم توانایی پرداخت یکجای مهریه تأکید نماید، تمامی مدارک مالی خود را ارائه دهد، و هزینه های ضروری زندگی خود و افراد تحت تکفلش را به همراه دلایل کاهش درآمد یا افزایش هزینه ها بیان کند. اگر شاهدانی دارد، باید آن ها را حاضر کند تا وضعیت او را تأیید کنند. از هرگونه دروغ گویی یا کتمان اموال جداً خودداری شود.

آیا اموال شراکتی یا تحت وام جزء مستثنیات دین محسوب می شوند؟

اموال شراکتی (مانند خانه یا خودرویی که به صورت مشاع با شخص دیگری مالکیت دارد) یا اموالی که تحت وام هستند (مانند خانه ای که در رهن بانک است)، اصولاً جزء مستثنیات دین محسوب نمی شوند، مگر اینکه شرایط خاص مستثنیات دین (مثلاً تنها منزل مسکونی در شأن زوج) را داشته باشند. در مورد اموال شراکتی، سهم زوج قابل توقیف است و در مورد اموال تحت وام، پس از پرداخت دیون مربوط به وام، مابقی ارزش آن می تواند برای مهریه توقیف شود. قاضی با در نظر گرفتن این موارد، تصمیم گیری می کند.

نتیجه گیری

پرونده های اعسار از پرداخت مهریه، از جمله دعاوی حقوقی خانواده هستند که پیچیدگی های خاص خود را دارند. موفقیت در این مسیر، چه برای زوجی که خواهان تقسیط مهریه است و چه برای زوجه ای که مطالبه مهریه کرده، به میزان زیادی به آگاهی دقیق از قوانین، جمع آوری مستندات کامل و شفافیت در ارائه اطلاعات بستگی دارد. بخشنامه ها و رویه های قضایی سال 1404 نیز بر اهمیت ارائه گزارش جامع مالی و صداقت در اظهارات تأکید می کنند.

همان طور که در این راهنمای جامع بررسی شد، از تعاریف اولیه و تفاوت های اعسار و تقسیط گرفته تا جزئیات مدارک مورد نیاز (شامل مدارک هویتی، مالی و استشهادیه شهود)، مراحل دقیق رسیدگی، نحوه محاسبه و تقسیط مهریه، حقوق و تکالیف طرفین، و حتی تبعات کتمان دارایی، همگی باید به دقت مورد توجه قرار گیرند. نقش وکیل متخصص در این فرآیند، نه تنها به تسریع و صحت روند کمک می کند، بلکه می تواند از بروز بسیاری از مشکلات حقوقی و اطاله دادرسی جلوگیری نماید.

در نهایت، صداقت در ارائه اطلاعات و بهره گیری از مشاوره حقوقی تخصصی، کلید اصلی دستیابی به یک نتیجه عادلانه و متناسب با واقعیت های مالی طرفین در دعوای اعسار مهریه است.

---

سوالات متداول

آیا امکان رد درخواست اعسار وجود دارد؟

بله، در صورتی که زوج نتواند ناتوانی مالی خود را به صورت مستدل و با ارائه مدارک کافی اثبات کند، یا مشخص شود که اقدام به کتمان دارایی کرده است، دادگاه درخواست اعسار او را رد خواهد کرد و زوج ملزم به پرداخت یکجای مهریه می شود.

مدت زمان رسیدگی به پرونده اعسار چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده اعسار متغیر است و به عواملی مانند حجم پرونده های دادگاه، پیچیدگی وضعیت مالی زوج و نیاز به استعلامات متعدد، و همچنین همکاری طرفین بستگی دارد. این فرآیند معمولاً بین سه تا نه ماه به طول می انجامد.

هزینه دادخواست اعسار چقدر است؟

هزینه های مربوط به دادخواست اعسار شامل تمبر دادرسی و هزینه های جانبی مانند کارشناسی (در صورت نیاز) می شود که این مبالغ سالانه توسط قوه قضائیه تعیین و اعلام می شوند. زوج می تواند برای این هزینه ها نیز درخواست اعسار کند.

آیا امکان لغو حکم اعسار وجود دارد؟

بله، در صورتی که پس از صدور حکم اعسار، وضعیت مالی زوج به طور قابل توجهی بهبود یابد و زوجه بتواند این تغییر را اثبات کند، زوجه می تواند با طرح دادخواست تعدیل اقساط، درخواست افزایش اقساط یا حتی لغو حکم اعسار و پرداخت یکجای مهریه را نماید.

حقوق زن در اعسار مهریه چیست؟

حقوق زن در اعسار مهریه شامل حق اعتراض به ادعای اعسار زوج، درخواست استعلام از اموال زوج، درخواست جلب زوج در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه (در صورت پذیرش اعسار)، و همچنین درخواست تعدیل اقساط در صورت بهبود وضعیت مالی زوج می شود.