ماده 1107 قانون مدنی جهیزیه

ماده 1107 قانون مدنی به تعریف نفقه و اجزای آن از جمله اثاث منزل می پردازد و تعیین می کند که تهیه این موارد بر عهده زوج است. در مقابل، جهیزیه به اموالی اطلاق می شود که طبق عرف جامعه، خانواده زوجه برای شروع زندگی مشترک به او اهدا می کنند و از نظر قانونی، مالکیت آن متعلق به زن است، نه نفقه.

پیچیدگی روابط مالی و حقوقی در زندگی مشترک، به ویژه در زمان بروز اختلافات خانوادگی، اهمیت درک صحیح مفاهیم قانونی را دوچندان می سازد. جهیزیه، به عنوان یک سنت دیرینه و بخش جدایی ناپذیر از آغاز زندگی بسیاری از زوجین در فرهنگ ایرانی، همواره منشأ سوالات و ابهامات حقوقی فراوانی بوده است. این ابهامات غالباً حول محور مالکیت، مسئولیت نگهداری و چگونگی استرداد این اموال در شرایط مختلف، از جمله طلاق یا فوت، شکل می گیرد. در این میان، ارتباط ماده 1107 قانون مدنی که به صراحت از اثاث منزل به عنوان جزئی از نفقه یاد می کند، با مفهوم جهیزیه، محل بحث و تفسیر حقوق دانان و رویه قضایی بوده است. این مقاله با هدف شفاف سازی جامع و تفکیک دقیق این مفاهیم، به بررسی ابعاد حقوقی جهیزیه و ارتباط آن با ماده 1107 قانون مدنی می پردازد تا راهنمایی عملی و مستند به قانون را برای زوجین، خانواده ها، وکلا و دانشجویان حقوق ارائه دهد.

ماده 1107 قانون مدنی: تعریف نفقه و جایگاه اثاث منزل

قانون مدنی ایران در ماده 1107، به تعریف جامع نفقه زوجه پرداخته و اجزای آن را به تفصیل بیان می کند. این ماده قانونی سنگ بنای تعیین وظایف مالی زوج در قبال زوجه است و شناخت دقیق آن برای درک تمایزات با جهیزیه ضروری است. متن کامل این ماده چنین است:

نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.

بر اساس این تعریف، مفهوم نفقه فراتر از تامین صرف نیازهای اولیه است و شامل تمامی احتیاجات زندگی مشترک می شود که با شان و موقعیت اجتماعی و خانوادگی زن تناسب دارد. این نیازها شامل مسکن مناسب، پوشاک، خوراک، هزینه های درمانی و بهداشتی و در موارد خاص، هزینه خادم است. تاکید قانون گذار بر متعارف و متناسب با وضعیت زن نشان دهنده پویایی و انعطاف پذیری مفهوم نفقه است که بسته به شرایط هر زندگی مشترک می تواند متفاوت باشد.

عبارت اثاث منزل در این ماده، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بخش از نفقه، تکلیف مرد را در تامین وسایل و اسباب لازم برای شروع و ادامه زندگی مشترک مشخص می کند. بر این اساس، تهیه لوازم ضروری خانه، از جمله مبلمان، لوازم آشپزخانه، و سایر وسایل مورد نیاز برای سکونت، از جمله وظایف قانونی زوج محسوب می شود. این تفسیر، نقطه تمایز کلیدی بین نفقه و جهیزیه را آشکار می سازد که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی خواهد شد.

ابهام گشایی: رابطه ماده 1107 قانون مدنی با جهیزیه (تفاوت عرف و قانون)

یکی از رایج ترین سوالات در زمینه حقوق خانواده، ارتباط میان تکلیف قانونی زوج به تهیه اثاث منزل طبق ماده 1107 قانون مدنی و رسم عرفی جهیزیه است. برای رفع این ابهام، لازم است به دو دیدگاه قانونی و عرفی در این زمینه به صورت جداگانه و سپس در قالب یک جمع بندی دقیق پرداخته شود.

دیدگاه قانونی: تکلیف زوج در تهیه اثاث منزل به عنوان نفقه

از منظر قانون مدنی، همانطور که ماده 1107 صریحاً بیان می کند، تهیه اثاث منزل بخشی از نفقه زوجه محسوب شده و تکلیف قانونی زوج است. این بدان معناست که مرد مکلف است کلیه وسایل لازم برای سکونت و زندگی مشترک را متناسب با شان زوجه فراهم کند. قانون مدنی، به طور مستقیم، هیچ وظیفه ای را برای زن در خصوص تهیه جهیزیه بر عهده نگذاشته است. بنابراین، اگر زوج از تهیه این اثاثیه خودداری کند، زوجه می تواند از طریق مراجع قانونی مطالبه نفقه خود، شامل اثاث منزل، را پیگیری نماید.

دیدگاه عرفی: نقش پررنگ سنت در تهیه جهیزیه

در مقابل تکلیف قانونی مرد، جهیزیه به معنای رایج آن، یک سنت اجتماعی و عرفی است که در آن خانواده زوجه، بنا به رسم و رسوم و در حد توانایی خود، وسایلی را برای آغاز زندگی مشترک دخترشان تهیه و به منزل همسر وی می آورند. این عمل، ریشه های فرهنگی عمیقی دارد و معمولاً به منظور کمک به زوجین برای شروعی بهتر و مستقل تر در زندگی مشترک انجام می شود. گستره و نوع این وسایل نیز بسته به قومیت، منطقه و طبقه اجتماعی افراد متفاوت است. آنچه در اینجا اهمیت دارد، این است که این رسم، یک تکلیف قانونی برای خانواده زوجه ایجاد نمی کند و صرفاً جنبه اخلاقی و اجتماعی دارد.

نتیجه گیری: تفکیک حقوقی نفقه و جهیزیه

با توجه به توضیحات فوق، روشن می شود که جهیزیه (با تعریف عرفی آن) عموماً جزء نفقه محسوب نمی شود. نفقه، وظیفه ای است بر عهده زوج، حال آنکه جهیزیه، هدیه ای است از سوی خانواده زوجه به وی. بنابراین، اگر زنی جهیزیه به منزل همسر خود می آورد، این عمل به معنای سلب تکلیف قانونی زوج در تهیه اثاث منزل نیست، بلکه کمکی است داوطلبانه. مگر اینکه توافق خاصی بین طرفین صورت گرفته باشد که به موجب آن، تهیه برخی از اثاث منزل به جای زوج، بر عهده زوجه یا خانواده او گذاشته شود که در این صورت نیز باید حدود و ثغور این توافق به وضوح مشخص شود.

تفاوت اساسی در این است که اگر مرد اثاث منزل را به عنوان بخشی از نفقه تهیه کند، مالکیت آن غالباً با مرد خواهد بود (البته در برخی موارد به دلیل نیاز زوجه به این اثاث در زندگی روزمره ممکن است به او حق استفاده اختصاصی داده شود). اما جهیزیه ای که زن می آورد، از ابتدا ملک خود اوست و زوج صرفاً حق انتفاع یا استفاده از آن را خواهد داشت، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. این تمایز بنیادین در حل دعاوی مربوط به استرداد جهیزیه نقش حیاتی ایفا می کند.

مالکیت جهیزیه: حقی که باید شناخته شود

در نظام حقوقی ایران، مفهوم مالکیت جهیزیه از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که تعیین کننده حقوق و تکالیف زوجین نسبت به این اموال است. برخلاف تصور عمومی که ممکن است جهیزیه را بخشی از دارایی مشترک زوجین یا حتی متعلق به مرد تلقی کند، قانون و رویه قضایی دیدگاه روشنی در این زمینه دارند.

مالک اصلی جهیزیه کیست؟

با تأکید بر اینکه تهیه جهیزیه یک تکلیف عرفی برای خانواده زوجه است و نه یک تکلیف قانونی، مالکیت آن از ابتدا به خود زوجه تعلق دارد. به عبارت دیگر، وسایل و اموالی که توسط خانواده زن به عنوان جهیزیه تهیه و به منزل مشترک آورده می شود، ملک اختصاصی زن است. این مالکیت، حتی پس از ورود این اموال به منزل مشترک و استفاده زوجین از آن ها، به قوت خود باقی می ماند. مرد در قبال این اموال صرفاً حکم امین یا عاریه گیرنده را دارد و نه مالک.

حق انتفاع زوج از جهیزیه

با وجود اینکه مالکیت جهیزیه با زوجه است، زوج حق دارد از این اموال در طول زندگی مشترک استفاده کند. این حق استفاده، تحت عنوان حق انتفاع شناخته می شود. حق انتفاع به معنای استفاده از منافع یک مال بدون حق تصرف در عین آن است. به عنوان مثال، مرد می تواند از مبلمان، لوازم آشپزخانه یا سایر وسایل جهیزیه برای تامین رفاه زندگی مشترک استفاده کند، اما حق فروش، بخشش یا انتقال مالکیت آن ها را بدون اجازه و رضایت زوجه نخواهد داشت. این حق انتفاع معمولاً با عقد عاریه یا اذن ضمنی زوجه به زوج تشبیه می شود.

ماده 803 قانون مدنی (هبه) و جهیزیه

گاهی این سوال مطرح می شود که آیا اهدای جهیزیه از سوی خانواده زوجه به او، مصداق عقد هبه است؟ در صورتی که جهیزیه به خود زوجه هبه شود، طبق ماده 803 قانون مدنی، واهب (هبه کننده) می تواند با بقای عین موهوبه (مال هبه شده) از هبه رجوع کند، مگر در موارد ذیل: 1- در صورتی که متهب (هبه گیرنده) پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد… از آنجا که زوجه در اینجا اولاد واهب (پدر یا مادرش) محسوب می شود، پس از اینکه جهیزیه به او اهدا و تحویل شد، خانواده او دیگر نمی توانند از هبه رجوع کنند و آن را پس بگیرند. بنابراین، مالکیت زوجه بر جهیزیه محکم و بلاعزل خواهد بود.

تکلیف اموال خریداری شده در طول زندگی مشترک

در طول زندگی مشترک، ممکن است زوجین به صورت مشترک یا یکی از آن ها به تنهایی، اموالی را خریداری کنند. تعیین مالکیت این اموال، به ویژه در زمان بروز اختلاف، بسیار مهم است. اصولاً، مالی که توسط هر یک از زوجین با سرمایه یا درآمد شخصی او خریداری می شود، ملک همان شخص است. در مورد وسایلی که به صورت مشترک و با آورده هر دو طرف خریداری شده اند، مالکیت نیز به صورت مشترک خواهد بود مگر اینکه فاکتور خرید یا اسناد دیگری، مالکیت را به نام یکی از آن ها اثبات کند. رویه قضایی و ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی نیز به این نکته اشاره دارد که اموالی که به طور متعارف مورد استفاده زن است، به زن و اموالی که مورد استفاده مرد است، به مرد تعلق دارد، مگر خلاف آن ثابت شود. فاکتورهای خرید به نام هر یک از زوجین، یکی از مهمترین ادله اثبات مالکیت است.

استرداد جهیزیه: فرآیند و چگونگی مطالبه آن

در بسیاری از موارد، به ویژه در زمان بروز اختلافات زناشویی و تصمیم به جدایی، موضوع استرداد جهیزیه به یکی از دعاوی مهم در دادگاه های خانواده تبدیل می شود. زوجه حق دارد در هر زمان که اراده کند، جهیزیه خود را از زوج مطالبه و مسترد کند.

حق زوجه برای استرداد جهیزیه

با توجه به آنچه گفته شد که مالکیت جهیزیه با زوجه است و زوج صرفاً امین یا عاریه گیرنده محسوب می شود، زن در هر زمان، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن (مانند زمان طلاق)، می تواند اقدام به پس گرفتن جهیزیه خود کند. این حق مطلق است و مرد نمی تواند مانع آن شود. حتی اگر زوج از استفاده از جهیزیه رضایت نداشته باشد، زن حق دارد اموال خود را برگرداند. این حق، از اصول بنیادین مالکیت خصوصی در قانون مدنی نشأت می گیرد.

مراحل قانونی استرداد جهیزیه

استرداد جهیزیه معمولاً از طریق فرآیند قضایی پیگیری می شود. مراحل کلی این فرآیند عبارتند از:

1. تقدیم دادخواست: زوجه باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواستی تحت عنوان استرداد جهیزیه تنظیم و ثبت کند. بسته به ارزش ریالی جهیزیه، این دادخواست ممکن است در شورای حل اختلاف (برای مبالغ کمتر از نصاب قانونی) یا دادگاه خانواده (برای مبالغ بیشتر) مطرح شود.
2. مدارک لازم برای دادخواست استرداد: برای اثبات مالکیت و وجود جهیزیه، ارائه مدارک مستند ضروری است. این مدارک شامل:
   • سیاهه جهیزیه: فهرستی از اقلام جهیزیه که در ابتدای زندگی مشترک با امضای زوج و شهود تنظیم شده است.
   • فاکتورهای خرید: فاکتورهای معتبر خرید اقلام جهیزیه که به نام زوجه یا خانواده او باشد.
   • شهادت شهود: اظهارات کتبی یا شفاهی شاهدانی که از محتویات جهیزیه اطلاع دارند و در زمان آوردن جهیزیه حاضر بوده اند.
   • سند ازدواج و مدارک هویتی: برای اثبات رابطه زوجیت و هویت طرفین.
3. نکات مهم در جریان رسیدگی به دعوای استرداد: دادگاه پس از دریافت دادخواست و بررسی مدارک، جلسه رسیدگی تشکیل می دهد. در این جلسه، اظهارات طرفین شنیده می شود. اگر زوج مالکیت زوجه را بر جهیزیه بپذیرد، دادگاه حکم به استرداد صادر می کند. در غیر این صورت، ممکن است قرار استماع شهادت شهود صادر شود یا مدارک دیگر مورد بررسی قرار گیرد. اثبات اینکه جهیزیه در منزل زوج بوده و در تصرف اوست، از ارکان اصلی این دعواست. در صورتی که عین جهیزیه تلف شده باشد، زوجه می تواند مطالبه قیمت آن را داشته باشد.

ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی

ماده 63 قانون اجرای احکام مدنی به این نکته اشاره دارد که در مورد اموال منقولی که در محل زندگی مشترک زوجین وجود دارد، آنچه که معمولاً مورد استفاده زن می شود، متعلق به زن است و آنچه مورد استفاده مرد قرار می گیرد به مرد تعلق دارد و بقیه با توجه به مقررات این قانون مشترک محسوب می شود، مگر اینکه خلافش ثابت شود. این ماده به تفکیک اموال در دعوای استرداد جهیزیه کمک می کند و می تواند در مواردی که سیاهه یا فاکتور واضحی وجود ندارد، به عنوان یک اصل راهنما برای قاضی عمل کند تا مالکیت جهیزیه را تشخیص دهد. اما بدیهی است که وجود سیاهه معتبر بر این اصل غلبه دارد و دقیق ترین راه برای احقاق حقوق زوجه است.

راه های اثبات مالکیت جهیزیه: ابزارهای حیاتی برای زوجه

اثبات مالکیت جهیزیه، به ویژه در شرایط اختلافات خانوادگی، از اهمیت حیاتی برخوردار است. بدون مدارک و شواهد کافی، مطالبه و استرداد جهیزیه می تواند با چالش های جدی مواجه شود. چندین راهکار قانونی برای اثبات مالکیت زوجه بر جهیزیه وجود دارد که باید به دقت مورد توجه قرار گیرند.

سیاهه جهیزیه: سند سنتی و کاربردی

سیاهه جهیزیه، فهرستی مکتوب از تمامی اقلامی است که زوجه به عنوان جهیزیه به منزل مشترک می آورد. این سیاهه که معمولاً توسط خانواده زوجه تهیه می شود، باید شامل جزئیات دقیق هر کالا، از جمله نوع، تعداد، برند و حتی در صورت امکان، وضعیت ظاهری آن باشد.

1. اهمیت و ضرورت تنظیم سیاهه دقیق: تنظیم دقیق سیاهه جهیزیه، بهترین و قوی ترین ابزار برای اثبات مالکیت زوجه است. هر چه سیاهه جزئیات بیشتری داشته باشد، در روند قضایی از اعتبار بیشتری برخوردار خواهد بود.
2. اعتبار قانونی سیاهه: سیاهه جهیزیه در صورت امضای زوج و شهود، به عنوان یک سند عادی تلقی می شود. امضای مرد در ذیل این سیاهه، به منزله اقرار او به تحویل و تصرف اقلام ذکر شده به عنوان جهیزیه زوجه است.
3. راه های افزایش اعتبار سیاهه: برای تقویت اعتبار قانونی سیاهه، می توان اقدامات زیر را انجام داد:
   • اثر انگشت زوج: علاوه بر امضا، درج اثر انگشت زوج می تواند انکار احتمالی امضا را دشوارتر سازد.
   • امضای شهود غیر فامیل: امضای شهود، به ویژه افراد غیر فامیل که در آوردن جهیزیه حضور داشته اند، اعتبار سیاهه را افزایش می دهد.
   • تنظیم در دفترخانه: اگر سیاهه جهیزیه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم و به تأیید برسد، این سند به یک سند رسمی تبدیل شده و از بالاترین اعتبار قانونی برخوردار خواهد بود و امکان انکار یا تردید در آن بسیار کم می شود.

فاکتورهای خرید: سند ملموس مالکیت

فاکتورهای خرید معتبر، یکی دیگر از ادله قوی برای اثبات مالکیت جهیزیه هستند. اگر فاکتورهای خرید اقلام جهیزیه به نام زوجه یا پدر و مادر او باشد، این فاکتورها به وضوح نشان دهنده پرداخت هزینه از سوی آن ها و در نتیجه، مالکیت زوجه بر آن اموال است. نگهداری دقیق فاکتورها، حتی پس از سال ها زندگی مشترک، توصیه می شود.

شهادت شهود: تایید کنندگان وقایع

در غیاب سیاهه یا فاکتورهای کافی، شهادت شهود می تواند نقش مهمی در اثبات مالکیت جهیزیه ایفا کند. افرادی که در مراسم آوردن جهیزیه حضور داشته اند و از محتویات آن اطلاع دارند، می توانند به عنوان شاهد در دادگاه حاضر شده و شهادت دهند. البته، اعتبار شهادت شهود، تابع شرایط خاص قانونی (مانند تعداد شهود، شرایط اهلیت، عدم وجود نفع شخصی) است که قاضی دادگاه آن ها را بررسی خواهد کرد.

اقرار زوج: کوتاهترین راه اثبات

اگر زوج در دادگاه یا حتی خارج از دادگاه، به مالکیت زوجه بر جهیزیه اقرار کند، این اقرار خود به تنهایی دلیل محکمی بر اثبات مالکیت است. اقرار، قوی ترین دلیل اثبات در دعاوی حقوقی محسوب می شود و در صورت اقرار زوج، نیاز به ارائه سایر ادله به حداقل می رسد. اقرار می تواند به صورت شفاهی در جلسه دادگاه یا کتبی (مثلاً در یک سند رسمی یا عادی) صورت گیرد.

نکات حقوقی تکمیلی و سوالات پرتکرار

در کنار مباحث اصلی مربوط به ماده 1107 قانون مدنی و جهیزیه، مسائل فرعی اما مهم دیگری نیز وجود دارند که در خصوص این اموال مطرح می شوند. آشنایی با این نکات می تواند به زوجین در پیشگیری از اختلافات و حل و فصل آنها کمک کند.

مسئولیت زوج در قبال استهلاک و خسارت به جهیزیه

با توجه به اینکه زوج صرفاً امین یا عاریه گیرنده جهیزیه است، مسئولیت او در قبال این اموال تابع قوانین مربوط به امانت و عاریه است. اصولاً، زوج در قبال استهلاک عادی ناشی از استفاده متعارف از جهیزیه مسئولیتی ندارد. به عنوان مثال، اگر یک یخچال پس از چند سال استفاده، دچار فرسودگی طبیعی شود، مرد مکلف به جبران آن نیست. همچنین، در صورت بروز حوادث غیرمترقبه یا اتفاقاتی که تقصیری متوجه مرد نباشد (مانند آتش سوزی یا نوسان برق که منجر به آسیب دیدن جهیزیه شود)، مرد مسئولیتی در قبال جبران خسارت ندارد.

اما اگر خسارت به جهیزیه ناشی از سوء استفاده، تعدی، تفریط یا عدم مراقبت متعارف زوج باشد، وی مسئول جبران خسارت خواهد بود. به عنوان مثال، اگر مرد عمداً به وسایل جهیزیه آسیب برساند یا در نگهداری آن ها کوتاهی فاحشی داشته باشد که منجر به خسارت شود، زوجه می تواند مطالبه جبران خسارت کند. اثبات سوء استفاده یا تقصیر زوج، بر عهده زوجه است.

آیا مرد می تواند جهیزیه را بفروشد یا منتقل کند؟

همانطور که پیشتر ذکر شد، مالکیت جهیزیه با زوجه است و زوج صرفاً حق انتفاع دارد. بنابراین، مرد بدون اجازه و رضایت صریح زوجه، حق فروش، بخشش یا انتقال هیچ یک از اقلام جهیزیه را ندارد. هرگونه معامله ای که توسط زوج بدون اذن مالک (زوجه) بر روی جهیزیه صورت گیرد، از نظر حقوقی معامله فضولی محسوب می شود. طبق ماده 247 قانون مدنی، معامله فضولی نافذ نیست و نیازمند تنفیذ (اجازه) از سوی مالک اصلی است. اگر زوجه این معامله را تنفیذ نکند، معامله باطل خواهد بود و زوجه می تواند عین مال یا در صورت عدم دسترسی، قیمت آن را از خریدار یا زوج (که مال را به فروش رسانده) مطالبه کند. این امر ضمانت اجرای حقوقی قوی برای حفظ حقوق مالکیت زن بر جهیزیه است.

سرنوشت جهیزیه پس از فوت زوجه

با فوت زوجه، جهیزیه که جزء اموال شخصی او محسوب می شود، مشمول احکام ارث خواهد شد. این بدان معناست که جهیزیه به همراه سایر اموال متوفی، بین ورثه قانونی او تقسیم می شود. سهم الارث هر یک از ورثه، از جمله زوج، فرزندان، پدر و مادر، طبق قواعد ارث در قانون مدنی تعیین می گردد. به عنوان مثال، اگر زوجه دارای فرزند باشد، زوج یک چهارم از اموال او را به ارث می برد و اگر فرزندی نداشته باشد، یک دوم از اموال به زوج می رسد. سایر وراث نیز سهم خود را طبق قانون دریافت خواهند کرد. بنابراین، جهیزیه پس از فوت زن، دیگر صرفاً ملک او نیست و به عنوان بخشی از ترکه، به وراث او تعلق می گیرد.

شروط ضمن عقد نکاح درباره جهیزیه

زوجین می توانند پیش از ازدواج یا در حین عقد نکاح، شروطی را در خصوص جهیزیه در سند ازدواج یا یک سند رسمی دیگر درج کنند. این شروط، در صورت عدم مغایرت با موازین قانونی و شرعی، معتبر و لازم الاجرا خواهند بود. به عنوان مثال، ممکن است شرط شود که در صورت طلاق، جهیزیه به صورت خاصی تقسیم شود، یا حتی زوجه جهیزیه خود را به زوج صلح کند (که در این صورت دیگر حق استرداد نخواهد داشت). ثبت این گونه شروط می تواند از بروز اختلافات آتی جلوگیری کرده و تکلیف جهیزیه را از ابتدا روشن سازد. مشاوره با وکیل برای تنظیم شروط دقیق و قانونی در این زمینه توصیه می شود.

بردن جهیزیه قبل از طلاق

همانطور که اشاره شد، زوجه در هر زمانی حق استرداد جهیزیه خود را دارد. این حق شامل زمان پیش از وقوع طلاق نیز می شود. در واقع، زن می تواند قبل از طرح دعوای طلاق یا حتی در جریان آن، اقدام به بردن جهیزیه خود از منزل مشترک کند. برای انجام این کار، توصیه می شود که زوجه با همراهی چند شاهد معتبر و ترجیحاً غیرفامیل، فهرستی دقیق از اقلامی که برمی دارد تهیه کرده و به امضای شهود برساند. این اقدام می تواند از بروز اختلافات بعدی در مورد اینکه چه اموالی برداشته شده و چه اموالی باقی مانده است، جلوگیری کند. در مواردی که مرد مانع از بردن جهیزیه شود، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی و با ارائه دادخواست استرداد جهیزیه، از دادگاه بخواهد که دستور قضایی برای استرداد اموال صادر کند.

جمع بندی و توصیه های نهایی

مفهوم جهیزیه در نظام حقوقی و عرفی ایران، دارای پیچیدگی ها و ظرافت های خاص خود است. ماده 1107 قانون مدنی، تهیه اثاث منزل را جزء نفقه و بر عهده زوج می داند، اما جهیزیه به معنای عرفی آن، اموالی است که خانواده زوجه به او اهدا می کنند و مالکیت آن مطلقاً با زوجه است. زوج در طول زندگی مشترک صرفاً حق انتفاع از این اموال را دارد و در صورت عدم رضایت زوجه، هر زمان که او اراده کند، باید جهیزیه را مسترد نماید.

برای حفظ حقوق زوجه و پیشگیری از بروز اختلافات مالی و حقوقی در آینده، ثبت و مستندسازی دقیق جهیزیه، اهمیت فوق العاده ای دارد. تنظیم یک سیاهه دقیق و جامع از تمامی اقلام جهیزیه، با ذکر مشخصات کامل و امضای زوج و شهود، بهترین راهکار برای اثبات مالکیت است. در صورت امکان، رسمی کردن این سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی، بالاترین اعتبار را به آن می بخشد. همچنین، نگهداری فاکتورهای خرید اقلام جهیزیه و در صورت لزوم، استفاده از شهادت شهود، می تواند به زوجه در مسیر احقاق حقوق خود کمک شایانی کند.

با توجه به حساسیت و پیچیدگی های حقوقی مربوط به جهیزیه و ارتباط آن با سایر قوانین، در صورت بروز هرگونه اختلاف یا ابهام، اکیداً توصیه می شود که زوجین و خانواده ها با وکیل متخصص در امور خانواده مشورت نمایند. آگاهی حقوقی پیشگیرانه و اقدام به موقع، می تواند از فرسایش های روحی و مالی ناشی از دعاوی قضایی جلوگیری کرده و به حل و فصل مسالمت آمیز مسائل کمک کند.