نمونه اظهارنامه رفع تصرف عدوانی کیفری

جستجو برای «نمونه اظهارنامه رفع تصرف عدوانی کیفری» نشان دهنده ابهامی رایج در میان متقاضیان طرح دعاوی تصرف عدوانی است. اظهارنامه ابزاری مدنی برای اطلاع رسانی رسمی است و به طور مستقیم برای شروع دعوای کیفری به کار نمی رود؛ برای طرح شکایت کیفری، ابزار صحیح قانونی «شکوائیه» است. این مقاله به تفصیل به این تمایز حیاتی پرداخته و راهنمای جامع و نمونه ای کاربردی از شکوائیه رفع تصرف عدوانی کیفری را ارائه می دهد.

تصرف عدوانی: تعریف و تمایزات حقوقی

مفهوم تصرف عدوانی از جمله دعاوی شایع و پیچیده در حوزه املاک است که در نظام حقوقی ایران به دو جنبه حقوقی و کیفری قابل بررسی است. درک صحیح این مفهوم و تمایز قائل شدن میان اقسام آن، برای هرگونه اقدام قانونی ضروری است.

تعریف حقوقی و ماهیت تصرف عدوانی

تصرف عدوانی به معنای تسلط و استیلا بر مال غیرمنقول متعلق به دیگری، بدون رضایت مالک یا متصرف قانونی و بدون مجوز قضایی است. رکن اصلی در تصرف عدوانی، ید غاصبانه یا تسلط غیرقانونی بر مال است. این وضعیت زمانی رخ می دهد که شخصی، ملک دیگری را از تصرف وی خارج کرده و خود متصرف آن شود، در حالی که از نظر قانونی مجاز به این کار نباشد.

تفاوت با خلع ید و مزاحمت از حق

دعوای تصرف عدوانی غالباً با دعاوی خلع ید و مزاحمت از حق اشتباه گرفته می شود که در ادامه به تفاوت های بنیادین آن ها اشاره می شود:

• دعوای خلع ید: این دعوا زمانی مطرح می شود که خواهان (مالک رسمی) سند مالکیت ملک خود را ارائه کرده و خواهان رفع تصرف متصرف غیرقانونی است. در دعوای خلع ید، اثبات مالکیت رسمی خواهان شرط اصلی است و خواهان باید سند رسمی مالکیت را به دادگاه ارائه دهد.
• دعوای تصرف عدوانی حقوقی: در این دعوا، خواهان نیازی به اثبات مالکیت رسمی خود ندارد، بلکه صرفاً باید سابقه تصرف قبلی خود بر ملک و تصرف عدوانی جدید خوانده را اثبات کند. هدف، اعاده وضعیت به حال سابق و بازگرداندن تصرف به خواهان است.
• دعوای مزاحمت از حق: این دعوا زمانی اقامه می شود که شخصی با اعمال خود، مانع از اعمال حق تصرف یا انتفاع متصرف قانونی از ملک شود، بدون آنکه ملک را به طور کامل از تصرف او خارج کند. برای مثال، ایجاد مانع در مسیر عبور و مرور یا قرار دادن اشیاء در ملک به نحوی که مانع استفاده کامل شود، از مصادیق مزاحمت از حق است.

انواع تصرف عدوانی: حقوقی و کیفری

تصرف عدوانی در نظام حقوقی ایران به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

1. تصرف عدوانی حقوقی: این نوع تصرف عدوانی، یک دعوای مالی در دادگاه های حقوقی است و مستند به مواد ۱۶۱ تا ۱۶۷ قانون آیین دادرسی مدنی می باشد. همانطور که ذکر شد، در این دعوا نیازی به اثبات مالکیت نیست و صرف احراز سابقه تصرف خواهان و لحوق تصرف عدوانی خوانده کفایت می کند. هدف اصلی، بازگرداندن تصرف به متصرف قبلی است و جنبه جزایی ندارد. ابزار قانونی برای طرح این دعوا، دادخواست حقوقی است.
2. تصرف عدوانی کیفری: این جرم در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) جرم انگاری شده است. در تصرف عدوانی کیفری، علاوه بر ارکان تصرف عدوانی حقوقی، وجود سوء نیت (قصد مجرمانه) و ارتکاب عمل از طرق غیرقانونی و بدون اذن قانونی توسط متصرف، ضروری است. این نوع تصرف علاوه بر اعاده وضع به حال سابق، مجازات حبس و/یا جزای نقدی را نیز برای متصرف در پی دارد. ابزار قانونی برای پیگیری آن، شکوائیه کیفری است. تمرکز اصلی این مقاله بر جنبه کیفری این موضوع است.

اظهارنامه در دعاوی تصرف عدوانی: کارکردها و محدودیت ها

اظهارنامه ابزاری حقوقی است که در محاکم مدنی کاربرد فراوان دارد، اما نقش آن در دعاوی کیفری، به ویژه تصرف عدوانی کیفری، متفاوت و غیرمستقیم است. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که می توانند برای شروع دعوای کیفری از اظهارنامه استفاده کنند.

اظهارنامه چیست؟

اظهارنامه، ابلاغیه ای رسمی و قانونی است که به موجب ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به طرف مقابل ارسال می شود. هدف از ارسال اظهارنامه، اعلام رسمی یک خواسته، انجام یک تکلیف قانونی، اخطار به طرف مقابل یا ایجاد یک دلیل برای طرح دعاوی آتی است. برای مثال، یک مالک می تواند با ارسال اظهارنامه، به متصرف ملک خود اخطار دهد که تصرف او غیرقانونی است و باید ملک را تخلیه کند.

بر اساس ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی: هر کس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر این که موعد مطالبه رسیده باشد.

چرا اظهارنامه مستقیماً برای رفع تصرف عدوانی کیفری استفاده نمی شود؟

اظهارنامه ذاتاً یک سند مدنی است و برای طرح دعاوی حقوقی یا ایجاد مبنایی برای آن ها طراحی شده است. شروع دعوای کیفری مستلزم طرح شکایت از طریق شکوائیه به مراجع قضایی (دادسرا) است. اظهارنامه، قدرت ذاتی برای آغاز یک فرآیند کیفری، جلب متهم یا صدور دستور قضایی در پرونده های کیفری را ندارد. لذا، جستجو برای «نمونه اظهارنامه رفع تصرف عدوانی کیفری» از این منظر اشتباه است؛ زیرا این عنوان، دو مفهوم نامتجانس را در کنار یکدیگر قرار داده است.

نقش اظهارنامه در پرونده های کیفری (غیرمستقیم)

اگرچه اظهارنامه ابزار مستقیم برای شروع دعوای کیفری نیست، اما می تواند در پرونده های کیفری به عنوان یک دلیل کمکی مورد استناد قرار گیرد. برای مثال:

• اثبات عدم رضایت مالک: ارسال اظهارنامه به متصرف که در آن صراحتاً عدم رضایت مالک از تصرف و درخواست تخلیه اعلام شده، می تواند در دادگاه کیفری به عنوان دلیلی بر عدوانی بودن تصرف و وجود سوء نیت متصرف (زیرا متصرف با وجود اطلاع رسمی، همچنان به تصرف خود ادامه داده است) ارائه شود.
• اخطار قبلی و اتمام حجت: اظهارنامه می تواند نشان دهنده آن باشد که مالک پیش از طرح شکایت کیفری، تلاش خود را برای حل و فصل مسالمت آمیز و اطلاع رسانی رسمی انجام داده است.

به عنوان نمونه ای مختصر از اظهارنامه ای که می تواند به متصرف ارسال شود (و به عنوان دلیل کمکی در پرونده کیفری استفاده شود):

اظهار کننده: [نام، نام خانوادگی، آدرس]
مخاطب اظهارنامه: [نام، نام خانوادگی، آدرس]
موضوع: اخطار رفع تصرف غیرقانونی ملک

شرح اظهارنامه:
با سلام،
به موجب این اظهارنامه رسمی، به استحضار می رساند که جنابعالی به صورت غیرمجاز و بدون اذن قانونی، اقدام به تصرف ملک اینجانب واقع در [آدرس دقیق ملک]، پلاک ثبتی [شماره پلاک] نموده اید.
با توجه به اینکه این تصرف غیرقانونی و عدوانی است، از شما تقاضا می شود حداکثر ظرف مدت ۷ روز از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه، نسبت به رفع تصرف کامل و تخلیه ملک مذکور اقدام نمایید.
بدیهی است در صورت عدم توجه به این اخطار، اینجانب ناگزیر به پیگیری موضوع از طریق مراجع قضایی ذی صلاح و طرح دعاوی حقوقی و کیفری مربوطه خواهم بود و کلیه خسارات وارده نیز بر عهده شما خواهد بود.

با احترام،
[امضا و تاریخ]

شکوائیه رفع تصرف عدوانی کیفری: ابزار اصلی اقدام قانونی

پس از تبیین ماهیت اظهارنامه و محدودیت های آن در دعاوی کیفری، نوبت به معرفی ابزار اصلی برای طرح دعوای رفع تصرف عدوانی از جنبه کیفری می رسد: شکوائیه. شکوائیه سند آغازین یک پرونده کیفری است که شاکی از طریق آن، وقوع جرم را به اطلاع مراجع قضایی می رساند.

شکوائیه چیست؟

شکوائیه یا شکواییه، سندی رسمی است که برای اعلام وقوع یک جرم و درخواست تعقیب کیفری متهم، به دادسرا یا مراجع قضایی دیگر (مانند کلانتری) ارائه می شود. برخلاف اظهارنامه که صرفاً جنبه اعلامی و اخطاری دارد، شکوائیه موجب شروع تحقیقات مقدماتی و تعقیب کیفری متهم می شود. ارسال شکوائیه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می پذیرد.

شرایط تحقق جرم تصرف عدوانی کیفری (بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی)

برای اینکه یک تصرف عدوانی جنبه کیفری پیدا کرده و مشمول ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی شود، وجود شرایط خاصی الزامی است:

1. مورد تصرف، مال غیرمنقول باشد: این جرم صرفاً در خصوص املاک و مستغلات (مانند زمین، آپارتمان، باغ، حقابه، چاه و…) قابل وقوع است. تصرف عدوانی بر اموال منقول، ماهیت حقوقی داشته و از طریق دعاوی حقوقی قابل پیگیری است.
2. متصرف قبلی، ملک را در تصرف داشته باشد (احراز سابقه تصرف شاکی): شاکی باید ثابت کند که پیش از تصرف متهم، خودش متصرف ملک بوده است. این سابقه تصرف می تواند با سند مالکیت، مبایعه نامه، اجاره نامه، شهادت شهود یا حتی تصرف عرفی اثبات شود.
3. تصرف جدید متهم، به صورت عدوانی (بدون رضایت مالک و اذن قانونی) و از طریق اعمال زور، قهر، غافلگیری یا تجاوز باشد: متهم بدون داشتن حق و بدون اجازه قانونی یا شرعی، ملک را تصرف کرده باشد. این تصرف می تواند از طرق مختلفی نظیر شکستن قفل، تخریب دیوار، احداث بنا، کاشت درخت و … صورت گیرد.
4. متهم، قصد مجرمانه (سوء نیت) داشته باشد: یکی از ارکان مهم جرم تصرف عدوانی کیفری، علم و عمد متهم به عدوانی بودن تصرف و قصد او برای تصرف غیرقانونی است. اگر متهم به اشتباه یا با تصور حق، ملک را تصرف کرده باشد، جنبه کیفری منتفی خواهد شد و موضوع صرفاً حقوقی است.
5. خارج شدن ملک از ید متصرف قبلی (مالک یا متصرف قانونی): در نتیجه تصرف متهم، ملک از تسلط شاکی خارج شده باشد.

مدارک لازم برای تنظیم و ارائه شکوائیه

برای تنظیم یک شکوائیه قوی و مستند، ارائه مدارک زیر الزامی است:

• کپی برابر اصل سند مالکیت (یا دلایل اثبات مالکیت/تصرف قبلی): اگرچه در تصرف عدوانی کیفری، اثبات مالکیت رسمی مانند خلع ید شرط اصلی نیست، اما سند مالکیت، اجاره نامه یا هر مدرکی که سابقه تصرف قانونی یا مالکیت شما را نشان دهد، بسیار تقویت کننده پرونده است.
• کارت ملی شاکی: جهت احراز هویت.
• استشهادیه محلی (در صورت وجود): شهادتنامه افراد مطلع از سابقه تصرف شاکی و نحوه تصرف عدوانی توسط متهم.
• عکس، فیلم، پیامک: مدارک بصری یا متنی که دال بر تصرف عدوانی و یا هشدار قبلی به متصرف باشد.
• گزارش نیروی انتظامی یا مراجع قضایی (در صورت ارجاع قبلی): اگر پیش از طرح شکوائیه، به کلانتری مراجعه شده و صورت جلسه ای تنظیم شده است.
• لیست شهود: با ذکر نام، نام خانوادگی، شماره ملی و آدرس دقیق شهود که می توانند در دادگاه شهادت دهند.
• هرگونه اخطار یا اظهارنامه قبلی: (همانطور که توضیح داده شد) به عنوان دلیل کمکی مبنی بر اطلاع رسانی به متصرف و عدم رضایت مالک.

نحوه تنظیم شکوائیه رفع تصرف عدوانی کیفری

تنظیم دقیق و کامل شکوائیه، گام نخست در پیگیری حقوقی است. عدم دقت در تنظیم این سند می تواند منجر به اطاله دادرسی یا حتی رد شکایت شود. شکوائیه باید به صورت منطقی و مستند، تمامی جزئیات لازم را در بر بگیرد.

اجزای اصلی شکوائیه

یک شکوائیه استاندارد شامل بخش های زیر است که هر یک باید با دقت تکمیل شوند:

1. مشخصات شاکی: شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کدملی، شماره تماس و آدرس دقیق شاکی.
2. مشخصات مشتکی عنه (متهم): شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کدملی، شماره تماس و آدرس دقیق مشتکی عنه. در صورتی که اطلاعات کامل متهم در دسترس نباشد، می توان با ذکر مجهول الهویه یا نامعلوم و ارائه مشخصات ظاهری یا محل تردد، از مرجع قضایی درخواست شناسایی متهم را نمود.
3. موضوع شکایت: عبارت تصرف عدوانی کیفری، مستند به ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی باید به صراحت ذکر شود.
4. محل وقوع جرم: آدرس دقیق و کامل مال غیرمنقول تصرف شده (شامل شهر، خیابان، پلاک ثبتی، قطعه، بخش ثبتی و…).
5. تاریخ و زمان وقوع جرم: ذکر تاریخ دقیق یا بازه زمانی تقریبی شروع تصرف (مثلاً از تاریخ ۱۴۰۲/۰۵/۱۰ تاکنون). دقت در این مورد بسیار مهم است.
6. دلایل و منضمات: لیست دقیق و شفاف تمامی مدارکی که به شکوائیه پیوست شده است (مانند کپی مصدق سند مالکیت، استشهادیه، تصاویر، فیلم، گزارش کلانتری و…).
7. شرح شکایت: این بخش قلب شکوائیه است و باید به صورت روایتی دقیق، کامل، مستند و بدون ابهام از نحوه وقوع تصرف، سابقه مالکیت یا تصرف قبلی شاکی، عدم رضایت و عدم اذن، تلاش های قبلی برای رفع تصرف و اقدامات متصرف نوشته شود. از حاشیه پردازی و بیان مطالب نامرتبط پرهیز شود.
8. خواسته: تقاضای مشخص شاکی از مرجع قضایی. معمولاً شامل رسیدگی، صدور قرار مجرمیت، کیفرخواست و نهایتاً صدور حکم به رفع تصرف عدوانی و اعمال مجازات قانونی مقرر در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) در خصوص متهم می باشد.

نمونه شکوائیه رفع تصرف عدوانی کیفری

نمونه زیر یک قالب استاندارد و جامع برای تنظیم شکوائیه رفع تصرف عدوانی کیفری است که با الهام از اصول حقوقی و رویه های قضایی تدوین شده است. این نمونه به شما کمک می کند تا با دقت بیشتری شکوائیه خود را تنظیم نمایید.

به نام خداوند بخشنده مهربان

عنوان: شکوائیه کیفری

• شاکی:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل شاکی]

نام پدر: [نام پدر شاکی]

کد ملی: [شماره ملی شاکی]

شماره تماس: [شماره تلفن شاکی]

آدرس کامل: [آدرس دقیق پستی شاکی]

• مشتکی عنه:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]

نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]

کد ملی: [شماره ملی مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]

شماره تماس: [شماره تلفن مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]

آدرس کامل: [آدرس دقیق پستی مشتکی عنه (در صورت اطلاع دقیق)]

*(در صورتی که مشخصات کامل مشتکی عنه در دسترس نیست، قید شود: مجهول الهویه، مشخصات ظاهری: [توصیف ظاهری]، محل تردد/تصرف: [آدرس محل تصرف])

• موضوع شکایت:

تصرف عدوانی کیفری (مستند به ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات)

• محل وقوع جرم:
[آدرس دقیق ملک مورد تصرف شامل شهر، خیابان اصلی، کوچه، پلاک ثبتی اصلی، فرعی، قطعه و بخش ثبتی]

• تاریخ وقوع جرم:

از تاریخ [مثلاً: ۱۴۰۲/۰۵/۱۰] تاکنون

• دلایل و منضمات:

1. کپی مصدق سند مالکیت رسمی شماره [شماره سند] صادره از اداره ثبت [نام اداره ثبت]
2. کپی مصدق کارت ملی شاکی
3. استشهادیه محلی با امضای [تعداد] نفر
4. تصاویر/فیلم (حاوی [توضیح محتوای تصاویر/فیلم] مربوط به تاریخ [تاریخ])
5. (در صورت وجود) کپی اظهارنامه قضایی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]
6. (در صورت وجود) گزارش کلانتری/نیروی انتظامی [شماره گزارش] مورخ [تاریخ گزارش]
7. معاینه محل و تحقیق از شهود

• شرح شکایت:

با احترام، به استحضار عالی می رساند:

اینجانب [نام شاکی] فرزند [نام پدر] به موجب سند مالکیت رسمی شماره [شماره سند مالکیت] صادره از اداره ثبت [نام اداره ثبت]، مالک شش دانگ یک [نوع ملک: قطعه زمین، باغ، آپارتمان، واحد تجاری و…] به پلاک ثبتی [شماره پلاک اصلی و فرعی] واقع در [آدرس کامل ملک مورد تصرف] می باشم.

مشتکی عنه آقای/خانم [نام مشتکی عنه] از تاریخ [تاریخ شروع تصرف] بدون هیچ گونه اذن و اجازه از اینجانب، به صورت غیرقانونی و عدوانی اقدام به تصرف ملک فوق الذکر نموده است. این تصرف عدوانی به روش [ذکر نحوه تصرف: مثلاً: شکستن قفل درب ورودی و تعویض آن، احداث بنای غیرمجاز، کاشت درخت، ایجاد مانع در ورود، فنس کشی و…] صورت گرفته است.

اینجانب بارها به صورت شفاهی و [در صورت وجود: کتبی (از طریق اظهارنامه قضایی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ])] از ایشان خواستار رفع تصرف شده ام، اما متأسفانه نامبرده هیچ اعتنایی نکرده و با سوء نیت و آگاهی کامل از عدم حقانیت خود، همچنان به تصرفات عدوانی خود ادامه می دهد و مانع از استفاده اینجانب از ملکم شده است. وجود سابقه تصرف قبلی اینجانب بر ملک مذکور، مورد تأیید شهود محلی و مستندات پیوست نیز می باشد.

لذا با توجه به دلایل و مستندات پیوست (که دلالت بر سابقه تصرف اینجانب و تصرف عدوانی و همراه با سوء نیت مشتکی عنه دارد)، از محضر محترم مقام قضایی تقاضای رسیدگی، صدور قرار مجرمیت، کیفرخواست و نهایتاً صدور حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده وضع به حال سابق و همچنین اعمال مجازات قانونی مقرر در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) در خصوص متهم مورد استدعاست.

• خواسته:

رسیدگی و صدور حکم به رفع تصرف عدوانی، اعاده وضع به حال سابق و اعمال مجازات کیفری علیه مشتکی عنه طبق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی.

امضا و اثر انگشت شاکی

تاریخ: [تاریخ تنظیم شکوائیه]

نکات مهم در تکمیل شکوائیه

• دقت در صحت اطلاعات هویتی و آدرس ها، به ویژه مشخصات ملک مورد تصرف (پلاک ثبتی، آدرس).
• توضیح کامل و شفاف نحوه تصرف و اقدامات مشتکی عنه.
• تأکید بر سابقه تصرف شاکی و عدوانی بودن تصرف جدید.
• ذکر دقیق تاریخ شروع تصرف (حتی اگر تقریبی باشد).
• پیوست کردن کپی مصدق تمامی مدارک و مستندات.

مراحل پس از ثبت شکوائیه رفع تصرف عدوانی کیفری

پس از تنظیم و ارائه شکوائیه، فرآیند دادرسی کیفری آغاز می شود که طی مراحل مختلفی تا صدور حکم و اجرای آن ادامه می یابد.

ثبت شکوائیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

اولین گام، ثبت شکوائیه در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. در این مرحله، مدارک شاکی اسکن و به پیوست شکوائیه، به صورت الکترونیکی به قوه قضائیه ارسال می شود. هزینه های مربوط به دادرسی نیز در همین مرحله پرداخت می گردد.

ارجاع به دادسرا

شکوائیه پس از ثبت، به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارجاع داده می شود. در دادسرا، پرونده به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی ارسال می گردد. نقش دادیار و بازپرس، انجام تحقیقات مقدماتی و کشف حقیقت است.

تحقیقات مقدماتی

در این مرحله، دادیار یا بازپرس اقدامات زیر را انجام می دهد:

• جمع آوری دلایل: بررسی مدارک ارائه شده توسط شاکی.
• معاینه محل: در صورت لزوم، دستور معاینه محل وقوع جرم توسط کارشناس رسمی دادگستری صادر می شود تا ابعاد تصرف و خسارات وارده مشخص گردد.
• تحقیق از شهود: از شهود معرفی شده توسط شاکی تحقیق به عمل می آید.
• جلب مشتکی عنه: در صورت لزوم، متهم (مشتکی عنه) احضار یا جلب می شود تا از وی تحقیق شود.

قرار تامین خواسته

شاکی می تواند همزمان با شکوائیه یا پس از آن، تقاضای صدور قرار تامین خواسته (تامین خواسته کیفری) را مطرح کند. این قرار به منظور جلوگیری از ادامه تصرف یا تضییع حقوق شاکی صادر می شود و می تواند شامل دستور موقت به متصرف مبنی بر عدم ادامه تصرف یا توقف عملیات ساخت و ساز باشد.

صدور قرار نهایی

پس از اتمام تحقیقات مقدماتی، دادیار یا بازپرس یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:

• قرار منع تعقیب: در صورتی که دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود نداشته باشد یا عمل ارتکابی جرم تلقی نشود.
• قرار موقوفی تعقیب: در مواردی که به دلایل قانونی (مانند فوت متهم، مرور زمان، عفو عمومی) تعقیب متهم متوقف می شود.
• قرار جلب به دادرسی: در صورتی که دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم احراز شود.

صدور کیفرخواست

اگر قرار جلب به دادرسی صادر شود، پرونده نزد دادستان ارسال می گردد. دادستان پس از موافقت با قرار، اقدام به صدور کیفرخواست می کند و پرونده را جهت رسیدگی و صدور حکم به دادگاه کیفری صالح ارسال می نماید.

رسیدگی در دادگاه کیفری

دادگاه کیفری پس از دریافت پرونده و تعیین وقت رسیدگی، جلسه ای تشکیل می دهد. در این جلسه، طرفین (شاکی و متهم) و وکلای آن ها فرصت دفاع خواهند داشت. دادگاه با بررسی دلایل و مستندات، در نهایت اقدام به صدور حکم می نماید.

اجرای حکم

در صورت محکومیت متهم به جرم تصرف عدوانی کیفری، دادگاه حکم به رفع تصرف عدوانی، اعاده وضع به حال سابق (یعنی بازگرداندن ملک به تصرف شاکی) و همچنین اعمال مجازات مقرر در قانون (حبس و/یا جزای نقدی) می دهد. این حکم پس از قطعیت یافتن، از طریق واحد اجرای احکام دادگستری به اجرا در می آید.

مجازات قانونی تصرف عدوانی کیفری

جرم تصرف عدوانی کیفری، به دلیل ماهیت تجاوز به حقوق مالکیت افراد، دارای مجازات قانونی است که در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) پیش بینی شده است. این ماده برای حفظ نظم عمومی و حمایت از حقوق مالکان و متصرفین قانونی وضع شده است.

ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی

متن ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به شرح زیر است:

«هرکس به وسیله صحنه سازی از قبیل پی کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به منظور تصرف یا ذی حق معرفی کردن خود یا دیگری، اقدام به هرگونه تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق در املاک و اراضی متعلق به دولت یا اشخاص حقیقی یا حقوقی نماید یا مبادرت به و هرگونه عملیاتی نماید که منجر به تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد، علاوه بر رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق و اعاده وضع به حال سابق، به حبس از یک ماه تا یک سال و جزای نقدی از پانصد هزار ریال تا بیست میلیون ریال محکوم خواهد شد. دادگاه می تواند با توجه به اوضاع و احوال و تعداد متهمین، مجازات حبس را تا پنج سال افزایش دهد و در صورت تکرار، حداکثر مجازات اعمال می گردد.»

تحلیل این ماده نشان می دهد که قانون گذار نه تنها به دنبال بازگرداندن وضعیت به حالت پیش از جرم است، بلکه با تعیین مجازات کیفری، قصد تنبیه متجاوز و بازدارندگی از ارتکاب مجدد این جرم را نیز دارد. منظور از «صحنه سازی»، ایجاد دلایل و آثاری است که متصرف به واسطه آن ها، خود را محق جلوه دهد و یا قصد تصرف داشته باشد.

میزان مجازات

بر اساس ماده فوق، مجازات جرم تصرف عدوانی کیفری شامل موارد زیر است:

• حبس: از یک ماه تا یک سال.
• جزای نقدی: از پانصد هزار ریال تا بیست میلیون ریال.

دادگاه با در نظر گرفتن اوضاع و احوال پرونده، تعداد متهمین و شدت جرم می تواند مجازات حبس را تا پنج سال افزایش دهد. همچنین، در صورت تکرار جرم، متهم به حداکثر مجازات قانونی محکوم خواهد شد. لازم به ذکر است که این مجازات ها علاوه بر رفع تصرف و اعاده وضع به حال سابق است.

لزوم اعاده وضع به حال سابق

مهم ترین جنبه این جرم، دستور قضایی برای اعاده وضع به حال سابق است. این بدان معناست که حتی اگر متصرف اقدام به ساخت و ساز غیرمجاز یا تغییر شکل ملک کرده باشد، دادگاه حکم به تخریب ساخت و سازها و بازگرداندن ملک به همان وضعیتی که پیش از تصرف عدوانی داشته، صادر خواهد کرد. هدف از این بخش، احقاق حق کامل شاکی و جلوگیری از تثبیت وضعیت غیرقانونی ایجاد شده توسط متصرف است.

نتیجه گیری

درک صحیح تمایز میان اظهارنامه و شکوائیه در دعاوی مربوط به تصرف عدوانی کیفری، از اهمیت بالایی برخوردار است. در حالی که اظهارنامه ابزاری حقوقی برای اطلاع رسانی و ایجاد مدرک است، شکوائیه سند آغازین تعقیب کیفری متصرف عدوانی و تنها راه قانونی برای پیگیری جرم بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی محسوب می شود.

مالکان و متصرفین قانونی که با مشکل تصرف عدوانی مواجه هستند، باید با آگاهی کامل از فرآیندهای قانونی و با تهیه شکوائیه ای دقیق و مستند، از حقوق خود دفاع کنند. پیگیری صحیح این مسیر نه تنها منجر به رفع تصرف و اعاده وضعیت به حال سابق می شود، بلکه متصرف را نیز با مجازات های قانونی مواجه خواهد ساخت. توصیه می شود برای افزایش شانس موفقیت و جلوگیری از بروز اشتباهات احتمالی در مسیر پیچیده حقوقی، حتماً با یک وکیل متخصص در امور ملکی و کیفری مشورت نمایید.